Wysocki Walery, właściwie Walerian Wojciech Wysocki, *4 VI 1835 Radomsko, †12 X 1907 Lwów, polski śpiewak (bas) i pedagog. Po ukończeniu gimnazjum w Piotrkowie Trybunalskim przeniósł się do Warszawy i wstąpił do Szkoły Śpiewu przy Teatrze Wielkim, gdzie w latach 1858–61 śpiewał w chórze i występował w małych partiach solowych. W 1861 debiutował w zespole opery włoskiej w Odessie, odnosząc sukces w Lukrecji Borgii G. Donizettiego. Po kilku występach w Warszawie w 1862 (Il signor Bruschino G. Rossiniego, Żydówka F. Halévy’ego) wyjechał na studia do Włoch. Kształcił się w konserwatorium w Mediolanie u B. Pratiego i F. Lampertiego, następnie u P. Romaniego we Florencji. We Włoszech występował w latach 1863–68, m.in. w teatrach operowych w Rovigo, Turynie, Ankonie, Bolonii, Palermo, Genui, we Florencji, w Trieście i Mediolanie (Teatro Carcano w 1866, La Scala w 1868); szczególnie ceniono go w Turynie i Mediolanie. Gościnnie występował w Kolonii, we Wrocławiu (1864) i w Sewilli (1865). Do jego najlepszych kreacji należały partie w operach Rossiniego – Don Bazylio w Cyruliku sewilskim, Mojżesz w Mojżeszu w Egipcie i Mustafa we Włoszce w Algierze, ponadto rola Bertrama w Robercie Diable G. Meyerbeera i Orowista w Normie V. Belliniego. Wysocki często koncertował w Polsce, m.in. w Lublinie (IX 1866), Krakowie (2 koncerty w 1867 oraz 30 III i 5 IV 1868), Warszawie (Resursa Obywatelska 24 V 1867) i Poznaniu (Sala Biała Bazaru 11 i 21 II 1868). W końcu w 1868 dał w kilku miastach Galicji koncerty z repertuarem pieśni i ballad (chętnie śpiewał utwory W. Troschla). W XI 1868 znalazł się – jak pisano – przypadkowo we Lwowie i tam już pozostał; przerwał europejską karierę śpiewaka operowego, by zająć się pracą pedagogiczną. Uczył śpiewu we lwowskich szkołach muzycznych i we własnej szkole śpiewu, a w 1885 został profesorem konserwatorium. W XII 1897 obchodzono we Lwowie jubileusz 30-lecia jego działalności artystycznej w Polsce (licząc od czasu koncertów w Krakowie i Warszawie w 1867).
Wysocki dysponował głosem ciepłym, choć niewielkim, o pięknym brzmieniu, oraz doskonałą techniką wokalną, której tajniki potrafił przekazać swoim uczniom. W La Scali w Mediolanie nazywany był „primo basso cantante assoluto”. Jako nauczyciel wymagał właściwego oddechu, wzorowej emisji, nieskazitelnej dykcji i pięknej frazy. Pracował z uczniami na lekcjach indywidualnych oraz zespołowo, często posługując się fragmentami z Faworyty Donizettiego. Wykształcił plejadę wybitnych śpiewaków; jego uczniami byli m.in. A. Bandrowski-Sas, A. Myszuga, J. Korolewicz-Waydowa, A. Didur, S. Kruszelnicka-Biccioni, E. Strassern, M. Mokrzycka, H. Zboińska-Ruszkowska, I. Bohuss-Hellerowa, J. Mann, Z. Mossoczy. Wysocki uznany został za najwybitniejszego polskiego nauczyciela śpiewu swoich czasów.
Literatura: E. Kania Ze świata muzycznego. Koncert p. Walerego Wysockiego, „Tygodnik Ilustrowany” 1867 nr 403; Wiadomości miejscowe i potoczne, „Dziennik Poznański” 1868 nr 20 i 35; Korespondencja ze Lwowa, „Kłosy” 1868 nr 179; Jubileusz Walerego Wysockiego, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1897 nr 51; J. Reiss Almanach muzyczny Krakowa 1780–1914, 2 t., Kraków 1939; J. Korolewicz-Waydowa Sztuka i życie. Mój pamiętnik, wyd. A. Gozdawa-Reutt, Wrocław 1958, 2. wyd. 1969.
