Wolpe, Stefan

Wolpe [wˊolp^e] Stefan, *25 VIII 1902 Berlin, †4 IV 1972 Nowy Jork, amerykański kompozytor niemieckiego pochodzenia. Matka Wolpego, Węgierka, pochodziła z Wiednia, ojciec zaś był Rosjaninem. W latach 1920–21 Wolpe studiował kompozycję u P. Juona w Hochschule für Musik w Berlinie. Brał udział w wystawie dadaistów w Berlinie, uczestniczył w kursach w Bauhausie (Weimar), w 1923 działał jako pianista i kompozytor w stowarzyszeniu Novembergruppe zrzeszającym artystów socjalistycznych, w latach 1931–33 był dyrektorem muzycznym propagandowego teatru Truppe 31. Po zamknięciu teatru przez nazistów w 1933 wyemigrował do Wiednia, gdzie studiował u A. Weberna, następnie (w tym samym roku) wyjechał do Palestyny; w latach 1935–38 uczył kompozycji w Palestine Conservatory w Jerozolimie. W 1938 przybył do Stanów Zjednoczonych i osiedlił się w Nowym Jorku, a w 1945 otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Wykładał w Settlement Music School w Filadelfii (1939–42), Brooklyn Free Music Society (1945–48), Philadelphia Academy of Music (1949–52), w latach 50. i 60. na Międzynarodowych Kursach Wakacyjnych Nowej Muzyki w Darmstadcie, od 1968 w Mannes College of Music. Był współzałożycielem i dyrektorem Contemporary Music School w Nowym Jorku, gdzie w latach 1948–52 uczył. W latach 1952–56 dyrektor muzyczny Black Mountain College (Karolina Północna), w 1957–68 kierownik katedry muzyki w C.W. Post College przy Long Island University w Greenvale (k. Nowego Jorku). Do jego uczniów należeli m.in. M. Feldman, R. Shapey, D. Tudor i Ch. Wuorinen. Wolpe dwukrotnie otrzymał stypendium fundacji Guggenheima (1962, 1970), był także członkiem National Institute of Arts and Letters; New England Conservatory of Music przyznało mu tytuł doktora honoris causa. W 1981 powstało Stefan Wolpe Society, upowszechniające jego muzykę poprzez m.in. publikowanie wydań krytycznych utworów oraz sponsorowanie nagrań dzieł.

We wczesnej twórczości Wolpego znalazły odbicie idee nurtu nowej rzeczowości (Neue Sachlichkeit); pisał wówczas kompozycje przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców: były to zarówno pieśni o wydźwięku lewicowym, jak i muzyka teatralna, filmowa i kabaretowa. Podczas pobytu na emigracji w Palestynie oraz w latach 40. Wolpe nawiązał do muzyki hebrajskiej, tworząc pieśni hebrajskie oraz utwory o tematyce żydowskiej (np. kantata Yigdal). Wpływ muzyki orientalnej uwidocznił się w zastosowaniu skali oktatonicznej, złożonej na przemian z całych tonów i półtonów. Styl kompozytorski Wolpego charakteryzowało swobodne użycie techniki dodekafonicznej (Suite im Hexachord, 4 Studies on Basic Rows) oraz – w dziełach późnych, stanowiących przykłady form otwartych – totalnego serializmu.

Literatura: Stefan Wolpe. Von Berlin nach New York, red. H. Vogt, Kolonia 1988; „Perspectives of New Music” XL, 2002 nr 2, zawiera artykuły opublikowane w 100-lecie urodzin Wolpego, m.in.: D. Hanninen Understanding Wolpe’s Musical Forms, A. Clarkson Essays in Actionism: Wolpe’s Pieces for Three Pianists, A. Kohn Wolpe and the Poets of Black Mountain; On the Music of Stefan Wolpe. Essays and Recollections, red. A. Clarkson, Hillsdale (Nowy Jork) 2003; „Contemporary Music Review” XXVII, 2008 nr 2/3, nr specjalny, poświęcony S. Wolpemu; R. Morris A Footnote to Hasty, Whitehead and Plato. More Thoughts on Stefan Wolpe’s Music, w: R. Morris The Whistling Blackbird. Essays and Thoughts on New Music, Rochester (Nowy Jork) 2010); Stefan Wolpe I, «Musik-Konzepte» nr 150, red. U. Tadday, Monachium 2010; Stefan Wolpe II, Musik-Konzepte» nr 152/153, red. U. Tadday, Monachium 2011; B. Cohen Stefan Wolpe and the Avant-Garde Diaspora, Cambridge 2012.