Wilbye, John

Wilbye [^u´ylby], Willoughbye, John, ochrzczony 7 III 1574 Diss (Norfolk), †1638 Colchester (Essex), angielski kompozytor. Informacje biograficzne dotyczące Wilbye’a są bardzo skąpe. Wiadomo, że gdy w 1598 ukazał się drukiem jego pierwszy zbiór madrygałów, kompozytor pozostawał już w służbie ziemiańskiej rodziny Kytson, osiadłej w Hangrave Hall niedaleko Bury St. Edmunds (Suffolk) i posiadającej rezydencję w Londynie. Z domem Kytsonów, znanych miłośników muzyki, Wilbye związany był przez ponad 30 lat. W 1628, po śmierci swojej głównej protektorki – Lady Elisabeth Kytson, przeniósł się do Colchester, gdzie zmarł i został pochowany w kościele św. Trójcy.

Wilbye ograniczał swe kompozytorskie zainteresowania niemal wyłącznie do wokalnej liryki świeckiej, zebranej w 2 kolekcjach opublikowanych we wczesnych latach kariery artystycznej. Obok Th. Weelkesa był najwybitniejszym angielskim madrygalistą przełomu XVI i XVII w., kontynuującym w bardziej bezpośredni sposób niż Weelkes tradycję wywodzącą się od Th. Morleya. W madrygałach Wilbye’a wpływy Morleya krzyżują się z pewnym oddziaływaniem liryki wokalno-instrumentalnej J. Dowlanda (melodyka), a także świeckiej polifonii A. Ferrabosca (I). Ich teksty wzorowane są na poezji umuzycznianej przez współczesnych twórców włoskich, a w niektórych przypadkach są wręcz jej tłumaczeniami, niemniej kompozytor stronił od skrajnie manierystycznych środków wyrazowych (daleko posunięta chromatyka), z których znany był Weelkes. Mimo to w wielu opiniach (E.H. Fellowes, D. Brown) twórczość liryczna Wilbye’a uchodzi za przewyższającą pod względem walorów artystycznych obszerniejszy dorobek madrygałowy Weelkesa, zaś zbiór z 1609 określany jest mianem szczytowego osiągnięcia na terenie angielskiego madrygału. Indywidualność warsztatu Wilbye’a przejawiła się przede wszystkim w oryginalnym traktowaniu walorów barwowych wokalnego wielogłosu oraz w zręcznym posługiwaniu się kontrastem trybu jako głównym środkiem służącym dźwiękowej projekcji opozycyjnych kategorii emocjonalnych i znaczeń słownych (All pleasure of this condition, Draw of sweet night). Wilbye stosował też kontrast fakturalny w roli środka ekspresji (np. chwilowe linearyzacje głosów w homorytmicznym Love not me for comely grace). Madrygały 3-głosowe najbardziej wskazują na oddziaływanie dokonań Morleya na warsztat kontrapunktyczny Wilbye’a. Styl kompozytorski Wilbye’a otrzymał najdojrzalszy kształt w utworach 5- i 6-głosowych; w niektórych z nich kompozytor śmielej nawiązał do późnorenesansowej techniki motetowej (O wretched man, When shall my wretched life, Where most my thoughts), inne zaś – silniej zakorzenione w idiomie madrygałowym – cechuje większa zwartość struktury muzycznej i mniej skomplikowane relacje kontrapunktyczne (Lady, when I beehold).

Literatura: E.H. Fellowes J. Wilbye, „Proceedings of the Musical Association” XLI, 1914–15; H. Heurich J. Wilbye in seinen Madrigalen. Studien zu einem Bilde seiner Persönlichkeit, Augsburg 1931; D.F. Tovey Wilbye and Palestrina. Four Sixteenth-Century Motets, „Essays in Musical Analysis” V, 1937, 11. wyd. 1977; R. Collet J. Wilbye. Some Aspects of his Music, „The Score” IV, Beverly Hills 1951; D. Brown J. Wilbye, Londyn 1974; K.S. Teo J. Wilbye’s Second Set of Madrigals (1609) and the Influence of Marenzio and Monteverdi, „Studies in Music” XX, 1986.