Walter Gabriel Anton, *5 II 1752 Neuhausen auf den Fildern (k. Stuttgartu), †11 IV 1826 Wiedeń, austriacki budowniczy fortepianów niemieckiego pochodzenia. Do Wiednia przybył przypuszczalnie po 1774, a w 1780 ożenił się z wdową po organmistrzu F. Schöffstossie. Produkcję fortepianów podjął najpóźniej w 1779; w 1790 otrzymał tytuł Kaiserlicher-Königlicher Kammerorgelbauer und Instrumentenmacher (cesarsko-królewski organmistrz dworu i budowniczy instrumentów), a rok później obywatelstwo Wiednia. Utrzymywał kontakty z Haydnem i Beethovenem. Walter zapoczątkował drugi, obok nurtu reprezentowanego przez instrumenty firmy Stein-Streicher (por. hasło Streicher), kierunek rozwoju wiedeńskiej mechaniki klawiszowej, znajdując wielu naśladowców, choć budowano też formy pośrednie. Walter przejął od J.A. Steina mechanikę „południowoniemiecką” (Prellzugenmechanik), poddając ją jednak znacznym modyfikacjom. Wprowadził m.in. mosiężne (w miejsce drewnianych), stabilniejsze widełki i chwytniki młoteczków, zmodyfikował mechanikę samego wymyku, powiększył młoteczki oraz zastosował mocniejszy naciąg strun (potrójny w wysokim rejestrze) i odpowiednio masywniejszy korpus instrumentu (o nieco innym kształcie, z załamaną pod kątem prostym tylną ścianką). W konsekwencji uzyskał znacznie silniejsze i pełniejsze brzmienie, zwłaszcza w rejestrze tenorowym i basowym, niż instrumenty firmy Stein-Streicher, ale kosztem lekkości uderzenia i możliwości cieniowania dynamiki. W 1790 zatrudniał 14, a 1804 aż 20 uczniów; jego firma stała się największą w Wiedniu obok firmy J. Schantza wytwórnią fortepianów; w latach od ok. 1800–05 do ok. 1820–25 Walter prowadził firmę wraz ze swymi pasierbami: Donatem Schöffstossem (1772–1811) i następnie Josephem Schöffstossem (1767–1824), sygnując instrumenty Anton Walter und Sohn in Wien. Spośród wielu współpracowników Waltera źródłowo poświadczeni są jedynie A. Mooser i F.J. Pfister. Oprócz fortepianów skrzydłowych (o zakresie od 5 do 6 oktaw), których ceny określano jako bardzo wysokie, Walter produkował fortepiany stołowe i pionowe (tzw. żyrafy), a także, prawdopodobnie sporadycznie, 16-stopowe Pedalklaviere (fortepiany z klawiaturą nożną, na których stawiano fortepian skrzydłowy), instrumenty kombinowane (połączenie fortepianu stołowego i organów), instrumenty mechaniczne oraz klawesyny (żaden z tych instrumentów nie zachował się); ponadto reperował fortepiany (ks. M.J. Esterházyego, J. Haydna). W latach 1794–96 nadzorował budowę organów swego ucznia A. Moosera na obszarze Austro-Węgier.
Walter był jednym z najważniejszych na przełomie XVIII i XIX w. wiedeńskich producentów fortepianów. Trudno jest oszacować wielkość jego produkcji; wiadomo jedynie, że do 1790 sprzedał ponad 350 fortepianów, eksportując je także do różnych krajów Rzeszy Niemieckiej oraz do Polski, Francji i Włoch. Dzięki dużej produkcji i eksportowi zagranicznemu Walter uczynił z ośrodka wiedeńskiego centrum budownictwa fortepianów. Dorobił się znacznego majątku; już w 1792 zakupił 4-piętrową kamienicę oraz posiadłość Am Biehl w Miesenbach (k. Wiednia). Po 1810 firma Waltera traciła powoli na znaczeniu na rzecz innych budowniczych wiedeńskich. Według M. Clinkscale (Makers of the Piano, t. 1, Oksford 1993) zachowane są obecnie 24 fortepiany sprzed ok. 1800–05 (sygnowane Anton Walter in Wien) oraz 20 z lat od ok. 1800–05 do 1825 (sygnowane Anton Walter und Sohn in Wien). Ustalenie ich chronologii jest jednak bardzo utrudnione, gdyż Walter rzadko je datował; znane są tylko 2 datowane egzemplarze: z 1789 (w Muzeum Instrumentów Muzycznych w Poznaniu) i z 1796 (w Asolo we Włoszech). Współcześnie sława Waltera wiąże się z osobą W.A. Mozarta, który w 1782 nabył jego fortepian i grał na nim do końca życia. Z instrumentem tym utożsamiany jest fortepian, stanowiący obecnie własność Stiftung Mozarteum w Salzburgu, który jednak z powodu późniejszych przeróbek mechaniki klawiszowej nie może być uznany za wzór instrumentu i ideałów brzmieniowych Mozarta. Przypuszczalnie z wytwórni Waltera pochodził też niezachowany do dziś 16-stopowy Pedalklavier Mozarta. Fortepian Waltera posiadał także Beethoven, choć po 1809 cenił on wyżej instrumenty wytwórni Stein-Streicher; również Schubert po 1823 grywał często na fortepianie stołowym produkcji Waltera (obecnie w Kunsthistorisches Museum w Wiedniu) u Wilhelma Augusta Riedera, który utrwalił to na swym znanym obrazie z 1875.
Literatura: U. Rück Mozarts Hammerflügel erbaute Anton Walter, Wien, Mozart Jahrbuch 1955; W.S. Newman Beethovens Pianos Versus his Piano Ideals, „Journal of the American Musicological Society” XXIII, 1970; J. Mertin Gedanken zu einem „Schubert-Instrument”, dem Tafelklavier des Malers Rieder, w: Zur Aufführungspraxis der Werke Franz Schuberts, „Beiträge zur Aufführungspraxis” IV, 1981; J.A. Rice Anton Walter. Instrument Maker to Leopold II, „Journal of the American Musical Instrument Society” XV, 1989; K. Wittmayer Der Flügel Mozarts oraz K. Restle Mozarts Hammerflügel, Mozart Jahrbuch 1991; Die Klangwelt Mozarts, red. G. Stradner, Wiedeń 1991; S. Rampe Mozarts Claviermusik. Klangwelt und Aufführungspraxis, Kassel 1995; H. Balk Konservierung und Restaurierung des Walter-Flügels oraz M.R. Latcham Authenticating and Dating the Pianos of Anton Walter, w: Restaurieren, Renovieren, Rekonstruieren. Methoden für Hammerklaviere, red. P. Donhauser, Wiedeń 1997; M.R. Latcham Mozart and the Pianos of Gabriel Anton Walter, „Early Music” XXV, 1997; S.K. Klaus Studien zur Entwicklungsgeschichte Besaiteter Tasteninstrumente bis etwa 1830, t. 1, Tutzing 1997; R. Maunder Keyboard Instruments in Eighteenth-Century Vienna, Oksford 1998; M.R. Latcham The Stringing, Scaling and Pitch of „Hammerflügel” built in the Southern German and Viennese Traditions 1780–1820, Monachium 2000; Der Hammerflügel von Anton Walter aus dem Besitz von Wolfgang Amadeus Mozart. Befund –Dokumentation – Analyse, red. R. Angermüller i A. Huber, Salzburg 2000 (zawiera m.in.: S. Berdux, S. Wittmayer Biographische Notizen zu Anton Walter (1752–1826), R. Angermüller Zur Restaurierung von Mozarts Flügel im Jahre 1937, M.R. Latcham Zur Frage der Autentizität und Datierung der Klaviere von Anton Walter zwischen 1780 und 1800).
