Vaughan [wo:n] Sarah Lois, zw. „Sassy”, „The Divine One”, *27 III 1924 Newark (Nowy Jork), †3 IV 1990 Hidden Hills, amerykańska wokalistka i pianistka jazzowa. W dzieciństwie uczyła się gry na fortepianie, śpiewała i grała na organach w chórze kościelnym. Uczęszczała do East Side High School w Newark, występowała też jako pianistka w klubach jazzowych. W 1942 wygrała amatorski konkurs wokalny w Apollo Theater w Nowym Jorku; wkrótce rozpoczęła współpracę z big-bandami E. Hinesa (1943–44) i B. Eckstine’a (1944), z którym dokonała pierwszych nagrań płytowych (III Wait and Pray 1944). Od 1945 występowała jako solistka. Współpracowała m.in. z J. Kirbym (1945–46), J. Jonesem (1947–52, 1954–57), R. Haynesem (1953–58), R. Hanną (1960, 1982), B. Jamesem (1965–68), J. Cobbem (1970–78), J. Passem, R. Brownem, J. Hammerem, R. Davisem, H. Jonesem, A. Simpkinsem. Kariera Vaughan nabrała rozmachu w 2. poł. XX w. dzięki operatywności menedżera, trębacza G. Treadwella (męża Vaughan) i komercyjnemu sukcesowi kilku nagrań dla wytwórni Musicraft (Tenderly, 1947; It’s Magic, Nature Boy, 1948); w 1949 wystąpiła z towarzystwem Philadelphia Orchestra w programie 1000 Men and a Girl, w 1951 po raz pierwszy koncertowała w Europie. W latach 1949–53 nagrywała dla wytwórni Columbia (w 1950 z towarzystwem M. Davisa, płyta Sarah Vaughan in Hi-Fi, 1955), w latach 1954–59 i 1964–67 dla Mercury Records, gdzie wydawała albumy jazzowe (Sarah Vaughan with Clifford Brown, 1954; Sarah Vaughan Sings George Gershwin, 1957) i z repertuarem popularnym (The Magic of Sarah Vaughan z 1959 z przebojem Broken Hearted Melody). W latach 70. powróciła do jazzowej stylistyki, zwłaszcza na płytach nagrywanych w latach 1977–82 dla wytwórni Pablo (z kwartetem O. Petersona How Long Has This Been Going on?, 1978; Duke Ellington Songbook, 2 płyty, 1979). Dużym sukcesem stał się udział Vaughan w zorganizowanym w 1974 z inicjatywy M.T. Thomasa koncercie pieśni G. Gershwina w Hollywood Bowl z towarzystwem The Los Angeles Philharmonic. W 1975 wystąpiła w Warszawie podczas Jazz Jamboree. W 1984 wzięła udział w projekcie muzycznym T. Fontany, S. Palumby i F. Bolanda The Planet Is Alive… Let It Live do tekstów poetyckich K. Wojtyły (The Mystery of Man, 1984). Vaughan wystąpiła w wielu filmach i serialach telewizyjnych, m.in. Disc Jockey (reż. W. Jason, 1951), Basin Street Revue (reż. J. Kohn i L. Reed, 1956), Murder, Inc. (reż. B. Balaban i S. Rosenberg, 1960). Jest laureatką m.in. nagrody Grammy (1982).
Vaughan należała do najwybitniejszych wokalistek jazzowych w 2. połowie XX w. Dzięki współpracy z E. Hinesem, a zwłaszcza z B. Eckstineem i kontaktom ze skupionymi wokół nich młodymi muzykami (Ch. Parkerem, D. Gillespiem, A. Blakeyem, M. Davisem) zapoznała się ze stylistyką wczesnego bebopu, którą w odkrywczy sposób połączyła z tradycjami swingu. Stworzyła odrębny styl wykonawczy, zdecydowanie odmienny od stylów największych konkurentek jej generacji – E. Fitzgerald i B. Holiday. Vaughan dysponowała masywnie brzmiącym, niezbyt ruchliwym głosem o rozległej skali i charakterystycznej ciemnej barwie; chętnie operowała zarówno nasyconym rejestrem piersiowym, jak i dobrze rozwiniętym rejestrem głowowym, stosowała szerokie wibrato, posługiwała się też emisją bliską klasycznej technice śpiewaczej. Interpretacje Vaughan cechuje wyczulenie na barwę głosu i niuanse tekstu; nadawała im zmysłowy, ekspresyjny charakter, korespondujący z jej scenicznym image’em. Vaughan wydała m.in. albumy: In the Land of Hi-Fi, 1955; No Count Sarah, 1958; After Hours, 1961; Sarah + 2, 1962; Sassy Swings the Tivoli, 1963; Viva! Vaughan, 1965; The New Scene, 1966; Sassy Swings Again, 1967; Time in My Life, 1971; Sarah Vaughan with Michel Legrand, 1972; Send in the Clowns, 1974; I Love Brazil, 1977; Crazy and Mixed Up, 1982; Gershwin Live!, 1982; Brazilian Romance, 1987.
Literatura: S. Vaughan A Discography, oprac. D. Brown, Westport 1991; L. Gourse Sassy. The Life of Sarah Vaughan, Nowy Jork 1993, 2. wyd. Cambridge 1994; M. Ruuth Sarah Vaughan, Los Angeles 1994.
