Valentini, Giovanni

Valentini Giovanni, *1582 lub 1583 Wenecja (?), †29 lub 30 IV 1649 Wiedeń, włoski kompozytor, organista, klawesynista i poeta. Studiował prawdopodobnie w Wenecji. W 1604 lub 1605 przybył do Polski, gdzie do IV 1614 był organistą na dworze Zygmunta III Wazy; w tym okresie opublikował dwa zbiory utworów: canzony (1609) dedykowane Zygmuntowi III oraz motety (1611) dedykowane wielkiemu hetmanowi litewskiemu J.K. Chodkiewiczowi. Następnie został organistą na dworze arcyks. Ferdynanda w Grazu, z którym w 1617 odbył podróż do Nysy, siedziby biskupa wrocławskiego, arcyks. Karola Habsburga. Po koronacji Ferdynanda na cesarza (1619) Valentini przeniósł się wraz z kapelą do Wiednia i został pierwszym organistą. W latach 1616–22, a także później, odbył kilka podróży do Włoch w celu dopilnowania druku swoich utworów oraz zwerbowania muzyków do cesarskiej kapeli. 15 VI 1626 objął na dworze cesarskim funkcję kapelmistrza (po G. Priulim), którą pełnił do końca życia (od 1637 u następcy Ferdynanda II, Ferdynanda III). Od 1626 do co najmniej 1631 kierował równocześnie chórem w kościele św. Michała w Wiedniu. Valentini cieszył się wyjątkowym uznaniem cesarza, dzięki czemu uzyskał bezpieczną finansowo pozycję (zakupił m.in. dom w Wiedniu, w pobliżu Hofburga); w 1627 otrzymał tytuł szlachecki. W ostatnich latach życia opublikował co najmniej 10 zbiorów poezji, był także autorem librett najwcześniejszych wiedeńskich sepolcri. Jego uczniem był m.in. J.K. Kerll. Kompozytor został pochowany w kościele św. Michała 1 V 1649, wszystkie druki i rękopisy muzyczne zapisał w testamencie Ferdynandowi III.

Valentini był artystą wszechstronnym i stale poszukującym nowych rozwiązań; uprawiał wiele gatunków muzycznych znanych w początku XVII w. Do twórczości religijnej należą proste fakturalnie utwory użytkowe, monumentalne kompozycje ceremonialne (np. msze koncertujące), utwory w stile antico oraz psalmy i motety w typie dużego concertato (np. ekspresyjne koncerty solowe i małogłosowe). W mszach kompozytor często stosował technikę polichóralną połączoną z techniką parodii, w koncertach wielkoobsadowych wirtuozowskie fragmenty instrumentalne łączył z monodią i duetem. Sacri concerti prezentują wczesne przykłady recytatywu religijnego na gruncie niemieckim. Valentini był też autorem 4 religijnych dzieł dramatycznych w typie sepolcro, do których pisał zarówno teksty, jak i muzykę (obecnie zaginiona). Teksty, wydane w 2 zbiorach z 1642, utrzymane są w nurcie tzw. Pietas Austriaca, charakterystyczym dla dworu Habsburgów.

W twórczości madrygałowej Valentiniego mają duży udział partie instrumentalne, a 2. księga madrygałów (1616) zawiera kompozycje, w których znajdują się najwcześniejsze przykłady zastosowania instrumentów melodycznych w tym gatunku muzycznym. Kompozytor jako jeden z pierwszych umieszczał w drukach partie dla trąbki. Ponadto stosował eksperymenty tonalne i harmoniczne (np. sonata „enharmoniczna”, dla której inspiracją miał być enharmoniczny instrument klawiszowy, na którym Valentini miał grywać na dworze biskupa w Nysie).

Literatura: S. Saunders G. Valentini’s „In te Domine speravi” and the Demise of the Viola Bastarda, „Journal of the Viola da Gamba Society of America” XXVII, 1991; S. Saunders The Habsburg Court of Ferdinand II and the „Messa, Magnificat et Iubilate Deo a sette chori concertati con le trombe” (1621) of G. Valentini, „Journal of the American Musicological Society” XLIV, 1991; S. Saunders Cross, Sword, and Lyre. Sacred Music at the Imperial Court of Ferdinand II of Habsburg, 1619–1637, Oksford 1995; H. Seifert The Beginnings of Sacred Dramatic Musical Works at the Imperial Court of Vienna. Sacred and Moral Opera, Oratorio and Sepolcro, w: L’oratorio musicale italiano e i suoi contesti (secc. XVII–XVIII), red. P. Besutti, Florencja 2002; J. Steinheuer Aufbruch und Tradition. Weltliche Vokalmusik aus dem Venedig der zwanziger Jahre des 17. Jahrhunderts, SchützJahrbuch XXVI, 2004.