Tyner [tˊajner] McCoy Alfred, *11 XII 1938 Filadelfia, †6 III 2020 New Jersey, amerykański pianista i kompozytor jazzowy. Muzyką zainteresowała go matka; od 13 roku życia pobierał regularne lekcje gry na fortepianie, następnie uczył się teorii muzyki w Granoff School of Music w Filadelfii. W szkole średniej prowadził zespół jazzowy i występował z trębaczem L. Morganem; mając 16 lat, poznał B. Powella, którego muzyka wywarła wpływ na styl jego gry. W 2. połowie lat 50. grał w zespole z C. Masseyem, J. Garrisonem i A. „Tootie” Heathem (w 1957 grupa ta występował przez tydzień z J. Coltrane’em); w 1959 został członkiem Benny Golson-Art Farmer Jazztet (Meet the Jazztet, 1960). Międzynarodowe uznanie zyskał w kwartecie Coltrane’a (1960–65), którym odbył wiele tras koncertowych i zarejestrował kilka historycznych albumów (m.in. My Favorite Things, 1960; Impressions, 1961; A Love Supreme, 1964; Ascension, 1965). W tym okresie nagrywał też pod własnym nazwiskiem dla wytwórni Impulse (m.in. Inception, 1962; Reaching Fourth, 1962; Nights of Ballads and Blues, 1963; Today and Tomorrow, 1963–64). W 1965 odszedł z zespołu Coltrane’a; 1966–67 współpracował z Jazz Messengers A. Blackeya (tournée po Japonii i Stanach Zjednoczonych), w latach 1967–70 nagrywał dla Blue Note (m.in. The Real McCoy, 1967 z J. Hendersonem, E. Jonesem i R. Carterem). W 1972 związał się z wytwórnią Milestone – album Sahara (1972) był nominowany do nagrody Grammy. W 1978 odbył tournée z zespołem Milestone Jazz Stars (S. Rollins, R. Carter, A. Foster), na początku lat 80. prowadził grupy, w których grali: G. Bartz, J. Blake, A. Sharpe, J. Lee, L. Hayes. W 1984 w Filadelfii utworzył big-band, z którym nagrywał (Uptown Downtown, 1989) i koncertował (Stany Zjednoczone, Europa). W 1990 dał solowy koncert na Jazz Jamboree (Live in Warsaw, 1991). W pierwszej poł. lat 90. grał z F. Hubbardem i F. Morganem, G. Adamsem, J. Scofieldem, S. Grappellim (One on One, 1990), B. Hutchersonem (Manhattan Moods, 1994), F. Hendersonem, B. Harperem, S. Fortune’em. Od 1995 kierował Afro-Cuban All Stars m.in. ze S. Turre’em, D. Sanchezem i zespołem perkusistów z Kuby i Portoryko. W 1998 grał w kwartecie z J. Redmanem, C. McBride’em i B. Blade’em. W 2001 ukazał się (nagrany w 1997) album McCoy Tyner Plays John Coltrane. Live at the Village Vanguard, w 2007 płyta Quartet (m.in. z J. Lovano), a w 2008 Guitars (z gitarzystami M. Ribotem, J. Scofieldem i B. Frisellem). W 2009 po raz ostatni wystąpił w Polsce.
Tyner należał do najbardziej kreatywnych pianistów w historii jazzu nowoczesnego; obok Ch. Corei, H. Hancocka i K. Jarretta był najbardziej rozpoznawalnym artystą lat 60. i 70. Początkowo pozostawał pod wpływem A. Tatuma, B. Powella i Th. Monka; echa dawniejszych stylów (m.in. stride) słychać w jego późniejszych nagraniach, szczególnie w interpretacjach standardów. Jego potencjał jako pianisty i improwizatora najpełniej ujawnił się w zespole Coltrane’a. Jego styl był wówczas syntezą postbopu, modal jazzu i nowatorskich idei lidera, które potrafił twórczo rozwinąć i uzupełnić. Ważnym zadaniem Tynera w kwartecie Coltrane’a było wzmocnienie sekcji rytmicznej, co osiągał poprzez perkusyjne traktowanie fortepianu, powtarzanie stałych formuł rytmicznych, eksponowanie centrum tonalnego w postaci m.in. nut pedałowych. Środki te miały zapewnić Coltrane’owi niemal nieograniczoną swobodę w partiach improwizowanych i stabilizować utwory pod względem tonalnym. Gra Tynera odznaczała wówczas gwałtowną ekspresją, potężnym brzmieniem i gęstą fakturą; stosował skale modalne, pentatonikę, akordy oparte na kwartach, trytonach, kwintach, oktawach. W momentach kulminacyjnych mocno zaznaczał (w basie) dźwięk centralny i rozwijał skomplikowane biegniki. Jego styl bywał określany mianem orkiestrowego –lewa ręka pełniła rolę „sekcji rytmicznej”, prawa prowadziła linię melodyczną, imitując (artykulacja, sposób frazowania) instrumenty dęte. Kiedy Coltrane zaczął skłaniać się ku ideom free jazzu, Tyner nie zaakceptował radykalizmu lidera, co stało się bezpośrednią przyczyną rozstania artystów wkrótce po nagraniu Ascension. Po odejściu z kwartetu Tyner musiał zbudować od podstaw swoją pozycję i uwolnić się od etykietki „pianisty Coltrane’a”. Początkiem jego kariery jako samodzielnego artysty stał się album The Real McCoy, z kolei Sahara była świadectwem otwierania się pianisty na muzykę Afryki i wschodniej Azji (grał też na koto, flecie, instrumentach perkusyjnych). Od tego czasu działalność Tynera rozwijała się dwutorowo – z jednej strony nadal pozostawał reprezentantem głównego nurtu i kontynuatorem dziedzictwa Coltrane’a, z drugiej z powodzeniem łączył jazz z muzyką etniczną i lżejszymi gatunkami (m.in. nagrania utworów B. Bacharacha), zachowując przy tym dystans wobec modnych trendów (electric jazzu, fusion, pop). Muzyka Tynera nadal inspiruje kolejne generacje pianistów.
Literatura: S. Dance Tyner Talk, „Down Beat” XXX, 1963; P. Brodowski McCoy Tyner Solo, „Jazz Forum” 1990 nr 4/5; J. Corbett Trane-crossing, „Down Beat” LXV, 1998.
