Szuman, Stefan

Szuman Stefan Bolesław, *2 I 1889 Toruń, †16 V 1972 Warszawa, polski psycholog i lekarz. W latach 1908–14 studiował medycynę na uniwersytecie we Wrocławiu, w Monachium i Wiirzburgu, w latach 1921–22 malarstwo i rysunek w ASP w Poznaniu, od 1921 do 1927 filozofię i psychologię na uniwersytecie w Poznaniu u S. Błachowskiego, w 1926 w Wiedniu u Ch. Bühler oraz w 1927 w Genewie u E. Claparéde’a i J. Piageta; w 1914 doktorat z medycyny na uniwersytecie w Monachium, w 1926 doktorat z filozofii na uniwersytecie w Poznaniu, tamże w 1927 habilitacja z psychologii. W latach 1919–20 brał udział w wojnie (lekarz połowy, chirurg), w 1920 odznaczony Krzyżem Walecznych. Od 1921 do 1925 pracował jako lekarz szkolny w kuratorium okręgu poznańskiego. W 1928 zorganizował w Krakowie Katedrę Psychologii Wychowawczej na UJ, w 1934 profesor zwyczajny UJ, w 1939 członek korespondent PAU. W 1930 był inicjatorem i promotorem doktoratu h.c. przyznanego K. Szymanowskiemu przez UJ. W 1938 zainicjował badania w zakresie psychometrii i psychodiagnostyki muzycznej oraz jej praktycznych zastosowań. Podczas okupacji hitlerowskiej uczestniczył w ruchu oporu jako chirurg polowy Armii Krajowej oraz w tajnym nauczaniu; napisał także swoje „opus magnum” — Charakterologię (wyd. pośmiertnie, Kraków 1995). W latach 1945–61 kierował Katedrą Psychologii UJ, od 1946 do 1950 założoną przez siebie Pracownią i Seminarium Wychowania Estetycznego na UJ, w latach 1946–48 rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, promotor pierwszych prac magisterskich (1952) i doktorskich (1963) w zakresie psychologii muzyki na UJ; do jego uczniów należeli: J. Pieter, M. Przetacznik-Gierowska, A. Wyszyńska, E. Franus, M. Manturzewska, M. Kielar-Turska. Szuman był jednym z inicjatorów powołania w 1956 pierwszej komórki naukowo-badawczej w zakresie psychologii muzyki przy Centralnym Ośrodku Pedagogicznym Szkolnictwa Artystycznego w Warszawie, w 1957 uczestniczył w I Ogólnopolskiej Konferencji Psychologii Muzyki w Warszawie. Odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954), otrzymał Złotą Odznakę ZNP (1955), tytuł Zasłużonego Nauczyciela PRL (1965), Medal Komisji Edukacji Narodowej (1967).

Szuman przeprowadził pionierskie w skali światowej badania nad rozwojem zdolności rysunkowych dzieci i młodzieży (1927) oraz badania nad recepcją i rozumieniem obrazów przez dzieci i młodzież (1931); szczególną wagę przywiązywał do badań nad rozwojem mowy i myślenia. W tej dziedzinie ma osiągnięcia znaczące w światowej psychologii rozwojowej i psycholingwistyce. Szuman stworzył podstawy teoretyczne dla badań naukowych nad sztuką i jej miejscem w życiu człowieka, nad przeżyciem estetycznym, percepcją i recepcją sztuki oraz podstawy psychologicznej analizy dzieł w zakresie muzyki, malarstwa, literatury, filmu i teatru (1962). Jest autorem oryginalnej teorii uzdolnienia muzycznego i teorii wychowania estetycznego, której podstawę stanowiły udostępnianie, uprzystępnianie i upowszechnianie sztuki; wprowadził pojęcie „dawki estetycznej” w recepcji sztuki i wychowaniu estetycznym, doceniał rolę kompetentnych odbiorców dla rozwoju sztuki i walczył o miejsce sztuki w życiu społecznym i w procesie powszechnej edukacji.

Szuman zajmował się człowiekiem, zarówno w aspekcie jego uwarunkowań biologicznych, jak i w szeroko rozumianym kontekście kultury. Był prekursorem w skali świat, badań interdyscyplinarnych, psychologiczno-medycznych nad wpływem procesów hormonalnych i neurofizjologicznych na życie psychiczne i funkcjonowanie człowieka (1934) oraz wpływem narkotyków na widzenie i myślenie człowieka (1930), wyprzedzając pod tym względem światowe badania nauk, o ponad pół wieku. Stworzył zarysy szeroko rozumianej psychologii sztuki jako nauki zarówno o przeżyciach estetyczno-emocjonalnych, jak i o zdolnościach i twórczości artystycznej; tę problematykę podjął w pracy O sztuce i wychowaniu estetycznym. Jego koncepcje dotyczące teorii wychowania estetycznego i psychologii sztuki nie straciły na aktualności. Szuman był człowiekiem czynu, angażującym się w ważne sprawy społeczne, otwartym na innowacje w dziedzinie sztuki i nauki, współpracującym z jednej strony z malarzami, muzykami i literatami, z drugiej zaś z filozofami, pedagogami i lekarzami.