Surzyński, Józef

Surzyński Józef, *15 III 1851 Śrem, †5 III 1919 Kościan, kompozytor, organista, dyrygent, muzykolog, ksiądz. Gry na organach i skrzypcach uczył się u ojca, organisty Franciszka Surzyńskiego, oraz w 1865 u E.F. Gäblera w Züllichau (obecnie Sulechów) i od 1870 u M. Brauna w Poznaniu. Na przełomie 1872/73 studiował historię i teorię muzyki u O. Paula w Lipsku, w latach 1874–79 filozofię i teologię w Gregorianum w Rzymie (1880 doktorat z teologii). W 1881 kształcił się pod kierunkiem M. Hallera i F. Witta (kompozycja) oraz F.X. Haberla (muzykologia) w szkole muzyki kościelnej w Ratyzbonie, gdzie poznał idee ruchu cecyliańskiego. Działał w Poznaniu jako dyrygent chóru katedralnego (1881–94), organista katedry (1881–87), organizator i prezes (1883–94) Towarzystwa św. Wojciecha, które miało swoje oddziały w Krakowie, Lwowie, Tarnowie, Przemyślu i Warszawie, redaktor czasopisma „Muzyka Kościelna” (1884–1902, od 1898 wydawane w Kościanie) oraz profesor teologii i śpiewu gregoriańskiego w seminarium duchownym (1889–94). Był też rzeczoznawcą nowo budowanych organów i działaczem Związku Towarzystw Organistowskich. Od 1894 do końca życia pracował w parafii w Kościanie; zarazem wyjeżdżał na europejskie kongresy muzyczne, m.in. dotyczące śpiewu liturgicznego muzułmanów w Palestynie (1894) i cerkiewnego w Rosji (1896). Jako dyrygent i prelegent występował także w Krakowie (1887–88), Warszawie (1904) i Lwowie (1902, 1905, 1910). Dorobek pisarski Józefa Surzyńskiego obejmuje ponad 250 artykułów (wg Katalogu… K. Winowicz). W 1903 Józef Surzyński został odznaczony przez papieża Leona XIII orderem Pro Ecclesia et Pontifice za osiągnięcia kompozytorskie.

Józef Surzyński prowadził wielostronną działalność na rzecz odnowy muzyki kościelnej w Polsce. Reaktywował chór chłopięco-męski w poznańskiej katedrze, propagował praktykę chorału gregoriańskiego i śpiewu chóralnego jako organizator, dyrygent, wydawca oraz autor licznych artykułów historycznych, recenzji i polemik, zamieszczanych w „Muzyce Kościelnej”, gdzie publikował także własne kompozycje i nowo odkryte utwory staropolskie, będące wynikiem jego archiwalnych poszukiwań, m.in. na Wawelu. Historyczne znaczenie ma seria «Monumenta Musices Sacrae in Polonia», przyjęta z uznaniem w Polsce i za granicą. Józef Surzyński publikował w niej m.in. niewydane przedtem dzieła M. Zieleńskiego, Wacława z Szamotuł, G.G. Gorczyckiego, B. Pękiela, przyczyniając się do wzrostu zainteresowania dawną muzyką polską i ratowania jej licznych zabytków. Utwory własne Józefa Surzyńskiego, inspirowane myślą cecyliańską, charakteryzują się prostą fakturą i dominacją głosów wokalnych. Większość kompozycji ma niewielkie rozmiary, tylko 14 mszy i utwory typu kantatowego są szerzej rozbudowane.

Literatura K. Winowicz Katalog tematyczny dzieł ks. Józefa Surzyńskiego, Kościan 1988, wyd. 4 uzup. Poznań 2001; A. Poliński „Monumenta Musices Sacrae in Polonia”, „Echo Muzyczne Teatralne i Artystyczne” 1886 nr 118, 119, 121, 122, 125, 126, 128; A. Chybiński Dwie msze ks. dra Józefa Surzyńskiego, „Przegląd Powszechny” 1909 t. 103; K. Winowicz Działalność Józefa Surzyńskiego w Poznaniu, «Z Dziejów Muzyki Polskiej» z. 15, Bydgoszcz 1971; K. Winowicz Ksiądz prałat dr Józef Surzyński. Życie i dzieło, Poznań 1991; K. Winowicz Słownik muzyków z Kościańskiego, Kościan 1997.