Stęszewski Jan Maria Stanisław, *20 IV 1929 Koźmin Wielkopolski, †21 IX 2016 Warszawa, polski muzykolog i etnomuzykolog. W latach 1948–52 studiował muzykologię u A. Chybińskiego i M. Sobieskiego oraz dodatkowo etnografię u E. Frankowskiego i J. Gajka na uniwersytecie w Poznaniu, ponadto w latach 1951–53 uczył się gry na fortepianie w PWSM w Poznaniu. Od 1951 do 1975 pracował w Państwowym Instytucie Sztuki (od 1959 IS PAN), tamże w 1965 uzyskał stopień doktora na podstawie pracy Problematyka historyczna kurpiowskich pieśni (promotor J.M. Chomiński). W latach 1975–2000 był kierownikiem Zakładu Muzykologii UAM, gdzie w 1994 się habilitował (na podstawie pracy Muzyka w muzyce polskich kompozytorów od XVII do XX w. O cytowaniu ludowych melodii). Wykładał na uniwersytetach, m.in. w Krakowie (od 1973 prowadził seminarium magisterskie na UJ), Warszawie, Lublinie (KUL), Berlinie (Freie Universität), Getyndze, Gironie. Rozwinął szeroko zakrojoną działalność organizacyjną na polu nauki, m.in. w latach 1969–73 był przewodniczącym Sekcji Muzykologów ZKP, w 1973–79 prezesem ZKP, w 1977–83 członkiem zarządu MTM, w 1979–99 przewodniczącym Polskiej Rady Muzycznej przy UNESCO, w 1984–87 wiceprzewodniczącym IMC. Od 1976 przez wiele lat był członkiem głównego komitetu i jurorem Olimpiad Artystycznych, w latach 1973–2010 – członkiem jury Ogólnopolskiego Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym (od 1981 przewodniczący jury), od 1961 był członkiem komitetu redakcyjnego Dzieł wszystkich O. Kolberga oraz od 1996 wiceprzewodniczącym komitetu redakcyjnego Dzieł wszystkich H. Wieniawskiego. Członek rad i komitetów naukowych, m.in. Rady Programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina (2001–07), Komitetu Nauk o Sztuce PAN (od 1985), Rady Naukowej Towarzystwa Muzycznego im. H. Wieniawskiego (od 1980, przewodniczący); był członkiem rady muzealnej Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu (współorganizator muzeum, przewodniczący rady 1987–2003), komisji muzykologicznej Wydziału Nauk o Sztuce Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (przewodniczący 1996–2011, współredaktor wydawanych przez tę komisję studiów muzykologicznych), rady naukowej przy Centrum Kultury Ludowej PR (wiceprzewodniczący 1994–2003), od 2001 był członkiem Rady Programowej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina.
Współredaktor różnych wydawnictw seryjnych oraz prac zbiorowych (por. wykaz prac), członek kolegium redakcyjnego części biograficznej Encyklopedii Muzycznej PWM oraz autor licznych haseł w tejże encyklopedii, w New Grove Dictionary (Londyn 2001) oraz w MGG, gdzie był członkiem zespołu doradczego części osobowej.
Odznaczenia i nagrody: Zasłużony Działacz Kultury (1977), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1979), nagroda zbiorowa Prezesa PAN (1976), nagroda ZKP (1989), nagroda im. O. Kolberga (2010) i in.; był także członkiem honorowego zespołu Pro Sinfonica z Poznania (od 1976), Ostrołęckiego Towarzystwa Muzycznego im. G. Bacewicz (od 1987), Polish Music Center przy Thornton School of Music w University of Southern California (od 2004) oraz ZKP (od 2009).
Zainteresowania badawcze Stęszewskiego koncentrowały się na etnomuzykologii, zwłaszcza na folklorze polskim, metodologii muzykologicznej w jej wymiarze interdyscyplinarnym, a także na historii muzyki polskiej od XVII do XX w. Szczególne znaczenie mają jego prace dotyczące pojęć stosowanych w dyscyplinie muzykologii (np. Apokope… 1967, Wzór czy model… 2003). Przywiązywał wielką wagę do prowadzenia etnomuzykologicznych badań terenowych i dokumentowania folkloru polskiego (już jako student wziął udział w ogólnooplskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego w latach 1950–1954, zorganizowanej przez Państwowy Instytut Sztuki we współpracy z Polskim Radiem); następnie przez wiele lat, wspólnie z Bożeną Muszkalską i Bogusławem Linette, prowadził obozy terenowe studentów muzykologii Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, badania odbywały się w Polsce i poza jej granicami (m.in. Białoruś, Ukraina, Litwa, Rumunia).
Stęszewski należał do najbardziej aktywnych społecznie i organizacyjnie muzykologów polskich. W 1975 roku reaktywował działalność ośrodka muzykologicznego na uniwersytecie w Poznaniu, w latach 1975–1999 kierował Zakładem Muzykologii (obecnie Instytut Muzykologii UAM). Wykształcił wielu wybitnych muzykologów, wypromował blisko 70 magistrów oraz 15 doktorów (wśród nich m.in. Bożenę Muszkalską czy Piotra Podlipniaka).
Obecnie na Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym wykonawcom przyznawana jest Nagroda specjalna im. prof. Jana Stęszewskiego.
Literatura: 50 lat Związku Kompozytorów Polskich, red. L. Erhardt, Warszawa 1995; Context of Musicology, księga pamiątkowa Jana Stęszewskiego, 2 t., red. M. Jabłoński, D. Jasińska, B. Muszkalska, R.J. Wieczorek, Poznań 1997.
Morfologia rytmów mazurkowych na Mazowszu Polnym. Studium analityczne, „Muzyka” 1959 nr 4, 1960 nr 2
Do genezy i chronologii rytmów mazurkowych w Polsce, z Z. Stęszewską, „Muzyka” 1960 nr 3, w języku niemieckim w The Book of the First International Musicological Congress, devoted to the Works of F. Chopin 16th–22nd February 1960, red. Z. Lissa, Warszawa 1963
Pieśni kurpiowskie w twórczości Karola Szymanowskiego, w: Karol Szymanowski, księga sesji naukowej w Warszawie 1962, red. Z. Lissa, Warszawa 1964
„Chmiel”. Szkic problematyki etnomuzycznej wątku, „Muzyka” 1965 nr 1
Apokope, eine Eigentümlichkeit im Volksliedervortrag, w księdze pamiątkowej W. Wióry, red. L. Finscher i C.-H. Mahling, Kassel 1967
Sachen, Bewusstsein und Benennungen in ethnomusikologischen Untersuchungen. Am Beispiel der polnischen Folklore, „Jahrbuch für Volksliedforschung” XVII, 1972
Uwagi o etnomuzycznej regionalizacji Polski, w: Dyskurs o tradycji, red. J.M. Michałowski, Wrocław 1974
Geige und Geigenspiel in der polnischen Volksüberlieferung, w: Die Geige in der europäischen Volksmusik, red. W. Deutsch i G. Haid, Wiedeń 1975
Ethnomusikologische und ethnographische sowie dialektologische Regionalisierung im polnischen Sprachgebiet, w: Rad XIX Kongresa Saveza Druzenja Folklorysta jugoslavije, red. K. Penusliski i B. Ristovski, Skopje 1977
Problem wartościowania kultur muzycznych, w: Muzyka w kontekście kultury, «Spotkania Muzyczne w Baranowie» t. 1, red. L. Polony, Kraków 1978
Muzyka ludowa, w: Przemiany kultury ludowej, red. M. Biernacka, Wrocław 1981
Chopins Mazurka op. 41 nr 2. Ausdruck des Heimwehs oder der nationalen Verpflichtung des Komponisten?, w księdze pamiątkowej R. Bockholdta, red. N. Dubowy i S. Meyer-Eller, Pffanenhofen 1990
Über charakteristische Rhythmen im Fünf- und Achtachteltakt, w: Musica privata. Die Rolle der Musik im privaten Leben, księga pamiątkowa W. Salmena, red. M. Fink i G. Mössmer, Innsbruck 1991
Zur Geschichte des Terminus „ethnomusicology”, w: Vielfalt musikalischer Kultur, księga pamiątkowa J. Kuckertza, red. R. Schumacher, Salzburg 1992
The Credibility of O. Kolberg’s Ethnomusicological Collection. A Contribution to the Problem of Historical Criticism, «Intercultural Music Studies» IV, red. M.P. Baumann i in., Wilhelmshaven 1992
Probleme der Theorienreduktion in der Musikwissenschaft. Einleitende Bemerkungen, «Interdisciplinary Studies in Musicology» t. 1, red. M. Jabłoński i J. Stęszewski, Poznań 1993
Some Remarks on the Relationship between Musicology and Ethnomusicology, w: Tendenzi e Metodi nella ricerca musicologica, księga kongresu w Latinie w 1990, red. R. Pozzi, Florencja 1995
Polish National Character in Music: what is it?, w: Stereotypes and Nations, red. T. Walas, Kraków 1995
La teoria dello sviluppo di R. Lach, w: Il pensiero musicale degli anni venti e trenta, materiały z konwenium w Arcavacata di Rende w 1993, red. M. Bristiger i in., Rende 1996
„Lexikon der Juden in der Musik” z perspektywy współczesnej i polskiej, w: Muzyka i totalitaryzm, red. M. Jabłoński i N. Tatarska, Poznań 1996
Zur „Entdeckung” von Beständen der ehemaligen Berliner Preussischen Bibliothek in Polen, w: Die Beziehungen der Berliner Staatsbibliothek nach Polen. Reflexionen zur Zeit- und Bestandsgeschichte, red. A. Jammers, Berlin 1997
Volks- oder populäre Musik. Eine Fallstudie zur Musik des 17. Jahrhunderts, w: Historical Studies on Folk and Traditional Music, red. D. Stockmann i H. Koudal, Kopenhaga 1997
Zygmunt Mycielski, kompozytor, pisarz, myśliciel, autorytet, w: Zygmunt Mycielski. Dziennik 1950–1959, wyd. Z. Mycielska-Golik, Warszawa 1999
Polnische Volks- und populäre Musik und das Schaffen von Fryderyk Chopin, w: Chopin and His Works in the Context of Culture, t. 1, red. I. Poniatowska i in., Kraków 2003
Wzór czy model, a może wzór i model? Do problemów języka muzykologii, w: Muzyka wobec tradycji. Idee, dzieło, recepcja, księga pamiątkowa I. Poniatowskiej, red. S. Paczkowski, Warszawa 2004
wydania:
Michał Fedorowski Lud białoruski. Materiały do etnografii słowiańskiej zgromadzone w latach 1877–1905, z A. Obrębską-Jabłońską i in., t. 5, 6 i 7 (supl.), Warszawa 1958, 1960, 1969
Tańce polskie z Vietoris-Kodex, z Z. Stęszewską, „Źródła do Historii Muzyki Polskiej” I, 1960
Stanisław Mierczyński. Muzyka huculszczyzny, Kraków 1965
Muzyczne silva rerum z XVII wieku. Rękopis 127/56 z Biblioteki Jagiellońskiej, z J. Gołosem, „Źródła do Historii Muzyki Polskiej” XVI, 1970
Rzeczy, świadomość, nazwy. O muzyce i muzykologii, zbiór artykułów, red. P. Podlipniak i M. Walter-Mazur, Poznań 2009 (zawiera pełny wykaz prac Stęszewskiego)
redakcje:
Analyse und Klassifikation von Volksmelodien, z D. Stockmann, Kraków 1973
„Polish Musicological Studies”, z Z. Chechlińską, 2 t., Kraków 1977, 1986
Polskie śpiewy religijne społeczności katolickich. Studia i materiały, z B. Bartkowskim i K. Mrowcem, t. 1, Lublin 1990
«Interdisciplinary Studies in Musicology», z M. Jabłońskim, 4 t., Poznań 1993, 1995, 1997, 2004
Polska edukacja muzyczna wobec przemian systemowych, z M. Jabłońskim, Poznań 1997
Opera polska w XX wieku, z M. Jabłońskim i H. Lorkowską, Poznań 1999
Muzykologia na Uniwersytecie im. A. Mickiewicza w Poznaniu w latach 1974–1999. Tradycje, działalność i dokumentacja, z M. Jabłońskim i D. Jasińską, Poznań 1999
Mickiewicz i muzyka. Słowa, dźwięki, konteksty, z T. Brodniewicz i M. Jabłońskim, Poznań 2000
Music in the World of Ideas, księga pamiątkowa M. Bristigera, z H. Geyer i M. Jabłońskim, Poznań 2001
współredakcje:
«Res Facta», z M. Bristigerem i in., 7, 1973, 8, 1977, 9, 1982
„Rocznik Chopinowski” IX–XX, z Z. Chechlińską i in., 1975–92
«Chopin Studies» t. 1–4, z Z. Chechlińską i in., 1985–94
«Res Facta Nova», 10 z., z M. Bristigerem i in., od 1994.
