Spiess, Meinrad

Spiess [szpi:s] Matthäus, imię zakonne Meinrad, *24 VIII 1683 Honsolgen (Szwabia), †12 VI 1761 Irsee (k. Kaufbeuren), niemiecki kompozytor i teoretyk, OSB. Od 11. roku życia pobierał naukę w szkole przy opactwie benedyktynów w Irsee (język łaciński i niemiecki, muzyka), śpiewał w chórze klasztornym, uczył się gry na klawesynie i innych instrumentach. W 1702 złożył śluby zakonne, następne lata poświęcił na studia filozoficzne i teologiczne; w 1707 otrzymał święcenia kapłańskie. W latach 1709–12 kształcił się u G.A. Bernabeiego w Monachium. Po powrocie do klasztoru był do 1749 dyrektorem muzyki, kilkakrotnie pełnił też obowiązki opata. Od 1743 należał do Correspondierende Societät der Musicalischen Wissenschaften, przyjaźnił się z założycielem tego towarzystwa, L.Ch. Mizlerem.

Spiess komponował głównie muzykę kościelną, m.in. msze, motety, ofertoria, psalmy, litanie maryjne. Wiele z nich zaginęło; wśród zachowanych przeważają kontrapunktyczne utwory chóralne, w których kompozytor nawiązywał do surowego stylu G.A. Bernabeiego i G.P. da Palestriny, obok nich pojawiają się też msze z koncertującymi instrumentami i antyfony w formie rozbudowanych arii koloraturowych.

Bardzo popularny ówcześnie, napisany w języku niemieckim Tractatus musicus… stanowi kompendium wiedzy z zakresu teorii i estetyki muzyki. Pomyślany został jako rodzaj przewodnika dla kompozytorów muzyki kościelnej, w przedmowie autor odwołał się do innych teoretyków (m.in. L. Eulera, J.J. Fuxa, J.D. Heinichena, J. Matthesona, L.Ch. Mizlera, J.A. Scheibego, M. Vogta). Najobszerniejsze rozdziały, dotyczące teoretycznych podstaw kompozycji, zostały zaopatrzone w liczne przykłady muzyczne, a język wykładu jest barwny, miejscami dosadny. Dzieło zawiera ponadto indeksy (alfabetyczny i przedmiotowy) oraz słowniczek terminów. Wobec wielu dyskutowanych ówcześnie problemów teoretycznych Spiess zajmował stanowisko konserwatywne (m.in. w przedmiocie muzyki jako sztuki matematycznej, prymatu tonów kościelnych w stosunku do tonalności dur-moll, wywodzenia wartości ekspresyjnej muzyki z zasad retoryki). Ideałem twórczego działania, który realizował w praktyce, było dla Spiessa odzwierciedlenie poprzez muzykę tekstu liturgii i podkreślenie jej uroczystego charakteru, toteż był orędownikiem nawiązywania w muzyce kościelnej do stylu Palestrinowskiego, a także powściągliwego stosowania elementów stylu koncertującego oraz arioso. Jako jeden z pierwszych teoretyków swoich czasów postulował śpiewanie przez ogół wiernych pieśni kościelnych w języku narodowym podczas nabożeństw.

Literatura: E. Federl Der Tractatus Musicus des Pater Meinrad Spiess (1683–1761), w ks. pamiątkowej B. Stäbleina, red. M. Ruhnke, Kassel 1967; H.-J. Irmen Meinrad Spiess und sein Begriff der „musica” und „musica sacra”, „Musica Sacra” VI, 1970; A. Goldmann Meinrad Spiess 1683–1761. Der Musikerprior von Irsee, Weissenhorn 1987; A. Goldmann Der Tractatus musicus von Meinrad Spiess, „Acta Organologica” XXIV, 1994; H. Jung Briefe von L. Mizler und Zeitgenossen an M. Spiess, „Studi musicali” XXXII, 2003.