Sobieska, Jadwiga

Sobieska Jadwiga, z d. Pietruszyńska, *14 X 1909 Warszawa, †5 XII 1995 Warszawa, polska etnomuzykolog. Studiowała historię sztuki na UW i grę na skrzypcach w konserwatorium w Warszawie, w latach 1929–35 muzykologię na Uniwersytecie Poznańskim u Ł. Kamieńskiego. Od 1930 do 1939 uczestniczyła w nagraniach folkloru w Wielkopolsce i na Mazowszu. W 1934 przeprowadziła badania nad muzyką instrumentalną Wielkopolski (235 dudziarzy i koźlarzy) i została asystentem w Regionalnym Archiwum Fonograficznym przy Zakładzie Muzykologii Uniwersytetu Poznańskiego. W 1935 pracowała w redakcji „Muzyki Polskiej”, od 1936 w gimnazjum urszulanek w Poznaniu. W latach 1945–49 działała w Poznaniu, odtwarzając (wraz z M. Sobieskim) zniszczone podczas wojny zbiory dźwiękowe Wielkopolski. Od 1947 do 1969 pracowała w Państwowym Instytucie Sztuki (od 1959 IS PAN), w latach 1950–54 prowadziła Ogólnopolską Akcję Zbierania Folkloru Muzycznego (nagrano wówczas 50000 pieśni i melodii instrumentalnych). Od czasu studiów na uniwersytecie J. i M. Sobiescy pracowali wspólnie, w 1936 zawarli związek małżeński, w 1954 przenieśli się do Warszawy.

Podwaliny badań empirycznych folkloru polskiego zostały stworzone przez Ł. Kamieńskiego oraz A. Chybińskiego, Sobieska była jednak pierwszym muzykologiem całkowicie skupionym na polskim folklorze muzycznym i etnomuzykologiem, dla którego fonogram stał się źródłem do analiz muzyki ludowej. Zwróciła szczególną uwagę na praktykę wykonawczą; zagadnienia transkrypcji omawiała w kontekście tworzenia zbioru zapisów nutowych na podstawie nagrań. Przedstawiała możliwości dokładnego badania np. tempa rubato, wielogłosowości (diafonia w Pieninach), związków melodyki instrumentalnej z wokalną, wreszcie specyfiki metrorytmicznej wielkopolskiego tańca wiwat. Jej monografia Dudy wielkopolskie (1936) należy do najważniejszych polskich prac instrumentologicznych z lat międzywojennych. Po 1945 Sobieska kontynuowała badania nad instrumentami muzycznymi, odnalazła egzemplarze unikatowych instrumentów (mazanki, kozioł ślubny). W antologii pieśni wielkopolskich (1957) położyła nacisk także na ugrupowania wariantów pieśni, a w studiach nad zwyczajami dorocznymi Wielkopolski (1972) zestawiła faktografię historyczną ze współczesnymi nagraniami oraz przedstawiła tablice synoptyczne poszczególnych wątków. Dużą wagę przykładała do charakterystyki wykonawców; jej teksty o funkcjonowaniu folkloru świadczą o trafnej obserwacji i żywej więzi z badanym środowiskiem.

Artykuły chopinologiczne J. i M. Sobieskich (1959,1960) koncentrują się wokół ludowej sztuki wykonawczej i możliwości ilustrowania analiz historyczno-stylistycznych transkrypcjami nagrań muzyków ludowych. W studium o tempie rubato autorzy dopatrują się związku tej właściwości wykonawczej z psychiką muzyków i śpiewaków, lecz ujmują tempo rubato także na tle teorii muzyki, proponując rodzaj algorytmu (10 warunków występowania tempa rubato w muzyce ludowej). W artykule na temat cytatu ludowego u Chopina Sobieska dowodzi, iż nawiązania kompozytora były fragmentaryczne lub miały charakter syntetyczny. Obok monografii zwyczajów dorocznych Wielkopolski i podręcznika folkloru muzycznego Sobieska opublikowała 65 art. (w tym 31 z M. Sobieskim) i 5 antologii (1 z M. Sobieskim) pieśni i muzyki instrumentalnej, głównie z Wielkopolski. Współpracując z Akademią Muzyczną i Polskimi Nagraniami, w 1976 wydała album Grajcie dudy, grajcie basy (2 płyty), w 1983 album kapeli rodziny Sowów z Rzeszowskiego (2 płyty). Od lat 70. współkształtowała ruch ochrony tradycyjnej muzyki ludowej w Polsce.

Literatura: L. Bielawski Działalność Jadwigi i Mariana Sobieskich na polu dokumentacji i badań polskiej muzyki ludowej, w: Jadwiga i Marian Sobiescy Polska muzyka ludowa i jej problemy, red. L. Bielawski, Kraków 1973; P. Dahlig Jadwiga Sobieska (14 X 1909–5 XII 1995) — nestorka etnomuzykologii polskiej, „Twórczość Ludowa” XIII, 1998 (zawiera wykaz prac); E. Dahlig Jadwiga i Marian Sobiescy, w: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk. 1949–1999, red. E. Krasiński i in., Warszawa 2000.