logotypes-ue_ENG

Sebastian z Felsztyna

Biogram i literatura

Sebastian z Felsztyna, *przed 1490 (?) Felsztyn (Fulsztyn) k. Sambora (obecnie Skelivka k. Sambira, Ukraina), †po 1543, syn Jana, polski teoretyk muzyki i kompozytor. O miejscu urodzenia Sebastiana z Felsztyna wiemy z kart tytułowych jego dzieł, na których figurują określenia „de Felstin” i „Felstinensis”; istniały wprawdzie dwie inne miejscowości o tej nazwie, założone również w dobrach rodziny Herburtów, ale powstały one później. Sebastian z Felsztyna zapisał się 29 XI 1507 na wydział artium liberalium Akademii Krakowskiej i w 1509 uzyskał tu stopień bakałarza. Według J.D. Janockiego studiował na koszt wojskiego Samborskiego, Andrzeja Herburta, a następnie pozostał w Krakowie i nauczał muzyki. W czasie studiów prawdopodobnie stykał się z J. Libanem (który od ok. 1506 był kantorem w szkole parafialnej przy kościele Mariackim), być może z Heinrichem Finckiem (choć jego pobyt w Krakowie po 1505 nie jest udokumentowany), ewentualnie z Mikołajem z Chrzanowa (który prawdopodobnie uzyskał bakalaureat w 1513); zapewne już wówczas zaprzyjaźnił się z Erazmem Ciołkiem, późniejszym opatem cystersów w Mogile, któremu w 1536 dedykował swoje wydanie dialogów św. Augustyna. Na karcie tytułowej traktatu, którego druk historycy datują na X 1517, Sebastian z Felsztyna jest nazwany presbiter, co wskazuje że najpóźniej w tym roku uzyskał święcenia kapłańskie. Z kolei na karcie tytułowej z 1536 był określony: Sanociensis Ecclesiae parocus, co oznacza najpewniej dochodową prebendę nie wymagającą pobytu w Sanoku. Janocki potwierdza tę interpretację (używając zwrotu Praepositus Sanociensis) i dodaje, że Sebastian z Felsztyna uzyskał beneficjum dzięki Herburtom; opiekę tej rodziny potwierdza dedykacja Mikołajowi Herburtowi, kasztelanowi przemyskiemu, dziełka Sebastiana z Felsztyna w 1544. Wydanie w tym roku jest też ostatnim znanym faktem z życia Sebastiana z Felsztyna; W. Domański przypuszcza, że mógł on umrzeć w 1552, gdyż w tym roku nastąpiła zmiana faktycznego proboszcza w Sanoku, co zwykle wiązało się ze śmiercią beneficjanta.

Pisma Sebastiana z Felsztyna mają charakter dydaktyczny. Dziełko poświęcone chorałowi obejmuje zagadnienia ogólne, jak klasyfikacja muzyki, jej cel i właściwości, oraz bliżej związane z praktyką problemy dotyczące skali muzycznej, techniki solmizacyjnej, interwałów i tonów kościelnych; zagadnienia te są ilustrowane licznymi przykładami muzycznymi. Badacze podkreślają, że Sebastian z Felsztyna czerpał z najnowszej literatury tego rodzaju, zwłaszcza z podręczników szkoły kolońskiej, jak N. Wollicka (1501), U. Burcharda (1514), zaś w wersji z 1524–25 (która tak dalece różni się od wydanej w 1517, że bywa uznawana za osobny traktat) szczególnie A. Ornitoparcha (1517); jednocześnie jednak dokonywał samodzielnych wyborów w zakresie podawanych informacji, a przede wszystkim zastosował swoisty układ treści wyznaczony racjami muzyczno-dydaktycznymi, który w 1. ćwierci XVI w. należał do wyjątków, natomiast przyjął się ogólnie dopiero kilkadziesiąt lat później.

W drugim dziełku Sebastian z Felsztyna omawia krótko lecz wyczerpująco najważniejsze zasady rytmiki i notacji mensuralnej. Jest ono uważane za całkowicie samodzielne i tylko w ogólnym układzie oraz w niektórych sformułowaniach dotyczących proporcji dopatrzono się pewnych zbieżności z pracą M. Schanppechera (wydaną wraz z traktatem N. Wollicka, 1501); nie wykryto też źródła interesujących przykładów muzycznych, które zdają się być oryginalnym dziełem Sebastiana z Felsztyna. Trzy przypadkowo zachowane w repertuarze kapeli rorantystów utwory Sebastiana z Felsztyna na głosy niskie należą do najwcześniejszych przykładów 4-głosu w muzyce polskiej. We wszystkich równonutowemu cantus firmus towarzyszy kontrapunkt ozdobny, przy czym linie melodyczne bywają łączone w przebiegi równoległych tercji i decym, a niekiedy zachodzą między nimi drobne imitacje. W ramach techniki, konserwatywnej nawet jak na pierwsze dziesięciolecia XVI w., utrzymany jest standard zachodnioeuropejski.

Literatura: J.D. Janocki Janociana sive clarorum atque illustrorum Poloniae auctorum mecenatumque memoriae miscellae, t. 1, Warszawa 1776; Statuta nec non Liber promotionum philosophorum ordinis in Universitate studiosorum Jagellonica…, wyd. J. Muczkowski, Kraków 1849; Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, wyd. A. Chmiel, t. 2, Kraków 1892; A. Chybiński Teoria mensuralna w polskiej literaturze muzycznej pierwszej połowy XVI-go wieku, Kraków 1911; A. Chybiński Biografia Sebastiana z Felsztyna, „Myśl Muzyczna” I, II, 1928, 1929; S. Łobaczewska O utworach Sebastiana z Felsztyna, „Kwartalnik Muzyczny” I, 1928/29; A. Chybiński Do biografii Sebastiana z Felsztyna, „Kwartalnik Muzyczny” IV, 1931/32; W. Domański Renesansowa teoria solmizacji Sebastiana z Felsztyna oraz Problem autorstwa traktatu „Modus regulariter accentuandi…”, w: Musica antiqua, Bydgoszcz, t. 4, 1975, t. 5, red. E. Harendarska, 1978; E. Witkowska-Zaremba Ars musica w krakowskich traktatach muzycznych XVI w., Kraków 1986; W. Domański Teoria muzyki w traktatach chorałowych Sebastiana z Felsztyna, „Musica Medii Aevii” VII, 1986; Sebastian z Felsztyna: pisma o muzyce, red. i tłum. E. Witkowska-Zaremba, Kraków 1991; E. Witkowska-Zaremba Toni i modi w teorii musicae planae I połowy XVI wieku, „Muzyka” XXVIII, 1983; K. Morawska Renesans. 1500–1600, Warszawa 1994; T.M. Czepiel Music at the Royal Court and Chapel in Poland, c. 1543–1600, Nowy Jork 1996; Notae Musicae Artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI, red. E. Witkowska-Zaremba, Kraków 2000; M. Wysocki Modalności dzieł motetowych kompozytorów polskich XVI wieku, dysertacja, Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu, 2021.

Kompozycje, prace i edycje

Kompozycje:

Alleluia. Ave Maria, 4-głosowy werset allelujatyczny

Alleluia. Felix es Virgo Maria, 4-głosowy werset allelujatyczny

Virgini Mariae laudes, 4-głosowa sekwencja, Kraków, Archiwum Kapituły Katedralnej na Wawelu (kilka kopii), rkp. I.1, I.2, I.4, I.7, I.335

Aliquod hymni ecclesiastici vario melodiarum genere editi, wyd. Kraków 1522, zaginiona

 

Prace:

Opusculum musice compilatum noviter (…) pro institutione adolescentum in cantu simplici, seu Gregoriano, wyd. Kraków b.r. [1517], zmien. i poszerz., pt. Opusculum musices noviter congestum…, wyd. Kraków, 2 wyd. b.r. [1524–25], 3. wyd. 1534, 4. wyd. 1539

Opusculum musice mensuralis, wyd. Kraków b.r. [1517]

Modus regulariter accentuandi lectiones matutinales, prophetias necnon epistolas et evangelia (przypisywana Sebastianowi z Felsztyna), wyd. Kraków 1518, 2. wyd. 1525

Opusculum utriusque musicae tam choralis quam etiam mensuralis…, wyd. Kraków 1519, zaginiona

Directiones musicae ad cathedralis Premisliensis usum…, wyd. Kraków 1544, zaginiona

wyd. Divi Aurelii Augustini (…) de musica dialogi VI…, 1536, zaginiona

 

Edycje:

Traktaty z 1517 i 1524–25, 1517, 1518: faks. wyd. J. Morawski, «Monumenta Musicae in Polonia», seria D «Bibliotheca Antiqua» IX, 1978, IV, 1976, X, 1979, V, 1979; oprac. i przekł. pol. wyd. E. Witkowska-Zaremba w: Sebastian z Felsztyna. Pisma o muzyce, «Monumenta Musicae in Polonia», seria C «Tractatus de Musica» II, 1991

Alleluia. Ave Maria, wyd. Z.M. Szweykowski w: Muzyka w dawnym Krakowie, red. Z.M. Szweykowski, Kraków 1964, wyd. «Musica Antiqua Polonica» – Renesans, red. P. Poźniak, z. 1, 1993

Alleluia. Felix es Virgo Maria, wyd. E. Głuszcz-Zwolińska w: Muzyka staropolska, red. H. Feicht, Kraków 1966, wyd. w «Musica Antiqua Polonica» – Renesans, red. P. Poźniak, z. 1, 1993

Virgini Mariae laudes, wyd. J. Surzyński, «Monumenta Musices Sacrae in Polonia» II, 1887, wyd. P. Poźniak, «Musica Antiqua Polonica» – Renesans, red. P. Poźniak, z. 1, 1993