Sebastian z Felsztyna

Sebastian z Felsztyna, *przed 1490 (?) Felsztyn (Fulsztyn) k. Sambora (obecnie Skelivka k. Sambira, Ukraina), †po 1543, syn Jana, polski teoretyk muzyki i kompozytor. O miejscu urodzenia Sebastiana z Felsztyna wiemy z kart tytułowych jego dzieł, na których figurują określenia „de Felstin” i „Felstinensis”; istniały wprawdzie dwie inne miejscowości o tej nazwie, założone również w dobrach rodziny Herburtów, ale powstały one później. Sebastian z Felsztyna zapisał się 29 XI 1507 na wydział artium liberalium Akademii Krakowskiej i w 1509 uzyskał tu stopień bakałarza. Według J.D. Janockiego studiował na koszt wojskiego Samborskiego, Andrzeja Herburta, a następnie pozostał w Krakowie i nauczał muzyki. W czasie studiów prawdopodobnie stykał się z J. Libanem (który od ok. 1506 był kantorem w szkole parafialnej przy kościele Mariackim), być może z Heinrichem Finckiem (choć jego pobyt w Krakowie po 1505 nie jest udokumentowany), ewentualnie z Mikołajem z Chrzanowa (który prawdopodobnie uzyskał bakalaureat w 1513); zapewne już wówczas zaprzyjaźnił się z Erazmem Ciołkiem, późniejszym opatem cystersów w Mogile, któremu w 1536 dedykował swoje wydanie dialogów św. Augustyna. Na karcie tytułowej traktatu, którego druk historycy datują na X 1517, Sebastian z Felsztyna jest nazwany presbiter, co wskazuje że najpóźniej w tym roku uzyskał święcenia kapłańskie. Z kolei na karcie tytułowej z 1536 był określony: Sanociensis Ecclesiae parocus, co oznacza najpewniej dochodową prebendę nie wymagającą pobytu w Sanoku. Janocki potwierdza tę interpretację (używając zwrotu Praepositus Sanociensis) i dodaje, że Sebastian z Felsztyna uzyskał beneficjum dzięki Herburtom; opiekę tej rodziny potwierdza dedykacja Mikołajowi Herburtowi, kasztelanowi przemyskiemu, dziełka Sebastiana z Felsztyna w 1544. Wydanie w tym roku jest też ostatnim znanym faktem z życia Sebastiana z Felsztyna; W. Domański przypuszcza, że mógł on umrzeć w 1552, gdyż w tym roku nastąpiła zmiana faktycznego proboszcza w Sanoku, co zwykle wiązało się ze śmiercią beneficjanta.

Pisma Sebastiana z Felsztyna mają charakter dydaktyczny. Dziełko poświęcone chorałowi obejmuje zagadnienia ogólne, jak klasyfikacja muzyki, jej cel i właściwości, oraz bliżej związane z praktyką problemy dotyczące skali muzycznej, techniki solmizacyjnej, interwałów i tonów kościelnych; zagadnienia te są ilustrowane licznymi przykładami muzycznymi. Badacze podkreślają, że Sebastian z Felsztyna czerpał z najnowszej literatury tego rodzaju, zwłaszcza z podręczników szkoły kolońskiej, jak N. Wollicka (1501), U. Burcharda (1514), zaś w wersji z 1524–25 (która tak dalece różni się od wydanej w 1517, że bywa uznawana za osobny traktat) szczególnie A. Ornitoparcha (1517); jednocześnie jednak dokonywał samodzielnych wyborów w zakresie podawanych informacji, a przede wszystkim zastosował swoisty układ treści wyznaczony racjami muzyczno-dydaktycznymi, który w 1. ćwierci XVI w. należał do wyjątków, natomiast przyjął się ogólnie dopiero kilkadziesiąt lat później.

W drugim dziełku Sebastian z Felsztyna omawia krótko lecz wyczerpująco najważniejsze zasady rytmiki i notacji mensuralnej. Jest ono uważane za całkowicie samodzielne i tylko w ogólnym układzie oraz w niektórych sformułowaniach dotyczących proporcji dopatrzono się pewnych zbieżności z pracą M. Schanppechera (wydaną wraz z traktatem N. Wollicka, 1501); nie wykryto też źródła interesujących przykładów muzycznych, które zdają się być oryginalnym dziełem Sebastiana z Felsztyna. Trzy przypadkowo zachowane w repertuarze kapeli rorantystów utwory Sebastiana z Felsztyna na głosy niskie należą do najwcześniejszych przykładów 4-głosu w muzyce polskiej. We wszystkich równonutowemu cantus firmus towarzyszy kontrapunkt ozdobny, przy czym linie melodyczne bywają łączone w przebiegi równoległych tercji i decym, a niekiedy zachodzą między nimi drobne imitacje. W ramach techniki, konserwatywnej nawet jak na pierwsze dziesięciolecia XVI w., utrzymany jest standard zachodnioeuropejski.

Literatura: J.D. Janocki Janociana sive clarorum atque illustrorum Poloniae auctorum mecenatumque memoriae miscellae, t. 1, Warszawa 1776; Statuta nec non Liber promotionum philosophorum ordinis in Universitate studiosorum Jagellonica…, wyd. J. Muczkowski, Kraków 1849; Album studiosorum Universitatis Cracoviensis, wyd. A. Chmiel, t. 2, Kraków 1892; A. Chybiński Teoria mensuralna w polskiej literaturze muzycznej pierwszej połowy XVI-go wieku, Kraków 1911; A. Chybiński Biografia Sebastiana z Felsztyna, „Myśl Muzyczna” I, II, 1928, 1929; S. Łobaczewska O utworach Sebastiana z Felsztyna, „Kwartalnik Muzyczny” I, 1928/29; A. Chybiński Do biografii Sebastiana z Felsztyna, „Kwartalnik Muzyczny” IV, 1931/32; W. Domański Renesansowa teoria solmizacji Sebastiana z Felsztyna oraz Problem autorstwa traktatu „Modus regulariter accentuandi…”, w: Musica antiqua, Bydgoszcz, t. 4, 1975, t. 5, red. E. Harendarska, 1978; E. Witkowska-Zaremba Ars musica w krakowskich traktatach muzycznych XVI w., Kraków 1986; W. Domański Teoria muzyki w traktatach chorałowych Sebastiana z Felsztyna, „Musica Medii Aevii” VII, 1986; Sebastian z Felsztyna: pisma o muzyce, red. i tłum. E. Witkowska-Zaremba, Kraków 1991; E. Witkowska-Zaremba Toni i modi w teorii musicae planae I połowy XVI wieku, „Muzyka” XXVIII, 1983; K. Morawska Renesans. 1500–1600, Warszawa 1994; T.M. Czepiel Music at the Royal Court and Chapel in Poland, c. 1543–1600, Nowy Jork 1996; Notae Musicae Artis. Notacja muzyczna w źródłach polskich XI–XVI, red. E. Witkowska-Zaremba, Kraków 2000; M. Wysocki Modalności dzieł motetowych kompozytorów polskich XVI wieku, dysertacja, Uniwersytet A. Mickiewicza w Poznaniu, 2021.