Ścigalski, Franciszek

Ścigalski Franciszek, *29 I 1782 Grodzisk Wielkopolski, †27 IX 1846 Gniezno, polski kompozytor, skrzypek, kapelmistrz i nauczyciel. Był synem Stanisława Ścigalskiego (1750–1823), muzyka pochodzącego z Lwówka, dyrektora kapeli katedralnej w Grodzisku Wielkopolskim, wójta i asesora magistratu w tym mieście. Naukę muzyki rozpoczął pod kierunkiem ojca. Od 1797 lub nieco wcześniej uczęszczał do szkół w Obrze, gdzie jego wuj, M. Bocheński, był kopistą nut (prawdopodobnie w kapeli cystersów) i gdzie Ścigalski mógł zetknąć się z A. Dankowskim; niewykluczone jednak, że naukę szkolną odbył w Poznaniu, bowiem był tam później uczniem gimnazjum Marii Magdaleny, tamże muzyki nauczał A. Braun, dyrygent kapeli kolegiackiej. Osiągnąwszy biegłość w grze na skrzypcach Ścigalski stał się wkrótce cenionym nauczycielem gry na tym instrumencie; został też członkiem kwartetu smyczkowego, założonego przez ks. A.H. Radziwiłła. Od 1815 uczył śpiewu i prowadził zespół wokalno-instrumentalny w swoim dawnym gimnazjum, w 1821 został dyrygentem orkiestry poznańskiej kolegiaty, w 1825 powrócił na stanowisko w gimnazjum. 1 IV 1834 przeniósł się do Gniezna na stanowisko pierwszego wiolinisty (tytułowano go wirtuozem) i dyrektora kapeli katedralnej. Powiększył jej skład do ponad 20 osób, podniósł poziom artystyczny i poszerzył repertuar o najnowsze utwory kompozytorów europejskich, które kopiował i przystosowywał do obsady kapeli, oraz o dzieła własne, pisane głównie na użytek nabożeństw w katedrze. Dbał o zasoby biblioteki muzycznej; z jego inicjatywy w 1835 sporządzono spis muzykaliów katedry gnieźnieńskiej, zawierający incipity 220 dzieł muzycznych, a w 1843 – kolejny, uwzględniający co najmniej 120 dalszych kompozycji nabytych dla kapeli katedralnej za czasów Ścigalskiego. Zorganizował też i jako inspektor prowadził utrzymywaną przez kapitułę szkołę muzyczną (zwaną wyższą), w której uczył gry na skrzypcach, instrumentach dętych oraz śpiewu. Swoją fachowością i pracowitością zyskał w Gnieźnie powszechny szacunek. Został pochowany na cmentarzu przy kościele św. Piotra w Gnieźnie. Kompozycje Ścigalskiego, zachowane niemal wyłącznie w postaci głosów wokalnych i instrumentalnych (autografów i rękopiśmiennych kopii) znajdują się obecnie m.in. w archiwum archidiecezjalnym w Gnieźnie i Poznaniu (zasoby z Grodziska Wielkopolskiego), archiwum oo. paulinów na Jasnej Górze, Bibliotece PAN w Kórniku, a także w zasobach archiwalnych Obry, Gostynia i poznańskiej fary. Jego syn Tytus Arkadiusz był kopistą nut, synowa Ewa śpiewała w chórze katedry w Gnieźnie, a przyrodni brat Józef był organistą w Grodzisku Wielkopolskim.

Działalność Ścigalskiego w Gnieźnie miała ogromne znaczenie dla kultury muzycznej tego miasta. Jako kompozytor obracał się w sferze stylistycznych wpływów klasyków wiedeńskich; Symfonia in D należy do najwybitniejszych tego typu dzieł w polskiej literaturze muzycznej, jednak większość jego utworów to różne formy i gatunki muzyki religijnej którą Ścigalski tworzył na konkretne zamówienia kapituły, poparte zawartymi kontraktami. Swoje utwory wzbogacał rytmiczno-melodycznymi motywami polonezowymi, niekiedy całe części kompozycji konstruował polonezowo; obsadę wykonawczą stanowił zwykle kwartet wokalny (solowy lub chóralny) z towarzyszeniem orkiestry (w różnym składzie) i organami. Pisał szybko – np. kantatę dla Głębockiego w ciągu 3 dni; obecnie mamy wiadomości o ponad 60 jego utworach przeznaczonych na duży zespół wykonawczy, z których zachowało się ponad 35, głównie kompozycji religijnych. Te dane nie są jednak pełne, gdyż muzyka Ścigalskiego była grana w wielu ośrodkach polskich (o jej wykonaniach donosiła np. warszawska prasa), których muzykalia tylko częściowo zostały przebadane; w Gnieźnie wykonywano ją do wybuchu I wojny światowej, tj. do chwili likwidacji orkiestry katedralnej.

Literatura D. Idaszak Grodzisk Wielkopolski. Katalog tematyczny muzykaliów, Kraków 1993; D. Idaszak Źródła muzyczne Gniezna. Katalog tematyczny. Słownik muzyków, Kraków 2001; T. Strumiłło Do dziejów symfonii polskiej, „Muzyka” 1953 nr 5–6; W. Zientarski Franciszek Ścigalski – muzyk i kompozytor z pierwszej połowy XIX wieku, «Z Dziejów Muzyki Polskiej» z. 13, red. K. Pałubicki, Bydgoszcz 1969 (zawiera spis kompozycji); P. Podejko Kapela wokalno-instrumentalna Paulinów na Jasnej Górze, Kraków 1977; Muzyka u księży filipinów na Świętej Górze w Gostyniu, red. D. Idaszak, Gostyń 2004.