Schulz, Johann Abraham Peter

Schulz [szulc], Schultz, Johann Abraham Peter, *31 III 1747 Lüneburg, †10 VI 1800 Schwedt, niemiecki kompozytor, dyrygent i teoretyk muzyki. W latach 1765–68 studiował kompozycję u J.P. Kirnbergera w Berlinie. W latach 1768–71 był nauczycielem muzyki księżnej Sapieżyny, której towarzyszył w podróżach do Francji (tam poznał A.-E.-M. Grétryego oraz opery Ch.W. Glucka), Włoch, Austrii (gdzie spotkał J. Haydna) i Polski (w 1771 poznał w Gdańsku J.F. Reichardta, z którym się zaprzyjaźnił). W 1772 działał w kapeli dworskiej ks. Kazimierza Sapiehy w Dereczynie na Litwie. W 1773 powrócił do Berlina. Współpracował z J.G. Sulzerem, który w tym czasie przygotowywał do wydania leksykon Allgemeine Theorie der schönen Künste. Polecony przez Reichardta, w latach 1776–78 pracował jako kapelmistrz w nowo założonym królewskim teatrze francuskim w Berlinie, a od 1778 jako kapelmistrz w teatrze ks. Fryderyki Luizy, żony Fryderyka Wilhelma II. W latach 1780–87 był nadwornym kompozytorem i kapelmistrzem na dworze ks. pruskiego Henryka w Rheinsbergu. W 1787 wyjechał do Danii, gdzie od 1787 do 1795 pełnił funkcję kapelmistrza i dyrektora Det Kongelige Teater; miał duży wpływ na kształtowanie się narodowej muzyki duńskiej. W 1790 Schulz opublikował traktat o edukacji muzycznej Gedanken über den Einfluss der Musik…; w 1795 z powodu choroby powrócił do Berlina, w 1797 przebywał w Rheinsbergu, w latach 1798–99 w Szczecinie, skąd wyjechał do Schwedt, gdzie zmarł.

Najważniejsze miejsce w dorobku Schulza zajmuje twórczość pieśniowa. Schulz należy – obok J.F. Reichardta i C.F. Zeltera – do przedstawicieli drugiej berlińskiej szkoły pieśni, która wywarła wpływ na licznych kompozytorów w XIX w., począwszy od F. Schuberta. Sławę przyniosły mu Lieder im Volkston. Pierwsze dwa zeszyty Lieder skomponował w Rheinsbergu, trzeci w Kopenhadze; zawierają 130 utworów do słów poetów niemieckich, m.in. G.A. Bürgera, M. Claudiusa, F.G. Klopstocka, L.C.H. Höltyego, J.H. Vossa, oraz poetów duńskich, m.in. J. Baggesena, J. Ewalda i T. Thaarupa. Drugie wydanie tomu pierwszego (1785) Schulz opatrzył przedmową, w której przedstawił swoje poglądy na temat relacji między muzyką i słowem, dając pierwszeństwo słowu. Postulował umuzycznianie wyłącznie wartościowych tekstów poetyckich, a za cel postawił sobie proste opracowanie muzyczne, bardziej „ludowe” niż „kunsztowne”. Jego zdaniem dobra pieśń powinna wywołać u słuchacza „wrażenie swojskości” („Schein des Bekannten”), a muzyka powinna ściśle wiązać się zarówno z sensem, jak i budową tekstu (jego strukturą wersyfikacyjną i układem rymów). Przykładał wagę do wiązania ekspresji słowa z ekspresją interwałów muzycznych. Wybierał głównie teksty stroficzne, przydając im prostą melodię diatoniczną, opartą na równie prostej harmonii (głównie relacje T-D); melodia pełni rolę wiodącą, drugoplanowo traktowany akompaniament służy niekiedy ilustracji muzycznej (np. w Elegie auf ein Landmädchen naśladuje bicie dzwonów, w Heulied dźwięk kosy, w Das Landmädchen śpiew ptaków, w Spinnerlied i Spinnerin pracę kołowrotka). Na twórczość operową Schulza wpływ miały opery Glucka oraz muzyka francuska. W latach 1775–87 pisał opery komiczne i dramatyczne, z których najwyżej ceniona była Athalie; w Kopenhadze sięgnął po typowo niemiecką formę singspielu.

W zakresie teorii muzyki Schulz znany jest głównie jako autor haseł w Allgemeine Theorie der schönen Künste. Począwszy od artykułu Modulation, dostarczał Sulzerowi materiały naukowe; do drugiego tomu pisał własne hasła (m.in. Recitativ, Satz, Singen, Symphonie, Takt, Temperatur). H. Riemann cenił Schulza jako pisarza, który podjął próbę ujęcia wyrazu muzycznego w pewne zasady kompozycji, a swym hasłem Vortrag zapoczątkował naukę o frazowaniu (System der musikalischen Rhythmik und Metrik, Lipsk 1903).

Literatura: Briefwechsel zwischen J.A.P. Schulz und J.H. Voss, wyd. H. Gottwaldt i G. Hahne, Kassel 1960; 3 Fragmente einer eigenen Lebensbeschreibung, wyd. H. Gottwaldt, „Lüneburger Blätter” z. 6, 1955, z. 11/12, 1961; J.F. Reichardt J.A.P. Schulz, „Allgemeine Musikalische Zeitung” III, 1800/01; M. Friedlaender Das deutsche Lied im 18. Jahrhundert, 2 t., Stuttgart 1902, przedr. Hildesheim 1962 (zawiera przedmowę do Lieder im Volkston); O. Riess J.A.P Schulz’ Leben, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” XV, 1913/14; M. Seiffert J.A.P. Schulz’ „dänische” Oper, „Archiv für Musikwissenschaft” I, 1918/19; E. Schmitz Unverwelkter Volkslied-Stil. J.A.P Schulz und seine „Lieder im Volkston”, Lipsk 1956; G. Hahne J.H. Voss’ Versuch einer Gesamtausgabe der Lieder J.A.P. Schulz’, „Die Musikforschung” XX, 1967; J. Mainka J.A.P. Schulz und die musikalische Entwicklung im Zeitalter von Sturm und Drang, Berlin 1970; B. Churgin The Symphony as Described by J.A.P. Schulz (1774). A Commentary and Translation, „Current Musicology” XXIX, 1980; M.M. Stoljar J.A.P. Schulz and the „ Volkston”, w: Poetry and Song in Late Eighteenth Century Germany. A Study in the Musical Sturm und Drang, Londyn 1985; W. Schulte J.A.P. Schulz, a Protagonist of the Musical Enlightenment, „Music Research Forum” III, 1988.