Schubart, Christian Friedrich Daniel

Schubart [sz’u:bart] Christian Friedrich Daniel, *24 III 1739 Obersontheim (Szwabia), †10 X 1791 Stuttgart, niemiecki poeta, publicysta, kompozytor i pisarz muzyczny. Był jednym z czołowych poetów „burzy i naporu”, a zarazem jednym z głównych przedstawicieli szwabskiej szkoły pieśni. Po nieukończonych studiach teologicznych na uniwersytecie w Erlangen (1758–60), był w latach 1763–69 organistą w Geisslingen, a następnie od 1769 do 1773 pełni funkcje dyrektora muzycznego, nauczyciela muzyki i organisty na dworze księcia wirtemberskiego w Ludwigsburgu. Od 1774 wydawał w Augsburgu (później w Ulm) „Deutsche Chronik”, czasopismo poświęcone polityce, literaturze i muzyce. Publikował w nim własne wiersze, anegdoty, bajki, a także polemiki pełne ostrej krytyki społecznej. Uwięziony z rozkazu księcia wirtemberskiego Karla Eugena spędził 10 lat (1777–87) w lochach twierdzy Hohenasperg, stając się jako „więzień z Hohenasperg” symbolem walki przeciw tyranii. Po wyjściu z więzienia nadal pisał wiersze pełne protestu; kontynuował także redagowanie czasopism („Vaterlandchronik” 1788–89 i „Chronik” 1790/91).

Twórczość kompozytorska Schubarta obejmuje głównie pieśni i utwory na instrumenty klawiszowe (m.in. sonaty, wariacje, ronda, menuety). Z ponad 80 pieśni powstałych w latach 1759–90 aż 47 napisanych zostało do własnych tekstów. Ich tematyka związana jest z życiem chłopów, rzemieślników i żołnierzy; są pisane „im Volkston”, pod wyraźnym wpływem J.R. Zumsteega, utrzymane najczęściej w formie zwrotkowej i nierzadko utanecznione. Schubart nie stronił również od większych form (m.in. ballada Der Riese und der Zwerg, kantata Die Macht der Tonkunst). Zbiór 14 pieśni i kompozycji klawesynowych opublikował w 3 zeszytach Musikalische Rhapsodien (Stuttgart 1786). Wiele jego pieśni drukowanych w licznych zbiorach i almanachach weszło do repertuaru obiegowego ludowej pieśni niemieckiej XVIII i XIX w. Po liryki Schubarta sięgali również inni kompozytorzy, wśród nich F. Schubert (czterokrotnie, m.in. Die Forelle D 550).

Jako krytyk i pisarz muzyczny dawał Schubart świadectwo swej epoce, najdobitniej wyrażone Ideen zu einer Ästhetik der Tonkunst (Wiedeń 1806), w autobiografii Leben und Gesinnungen (Stuttgart 1791-93) oraz w przedmowie do Musikalische Rhapsodien. Poglądy estetyczne Schubarta zapowiadały romantyczną estetykę wyrazu; był zdania, iż „ekspresja jest złotą osią, wokół które obraca się estetyka muzyki”, autentyczne wyrażanie uczuć właściwe jest jednak wyłącznie geniuszom muzycznym. W kręgu szczególnych zainteresowań Schubarta znajdowała się pieśń ludowa, wyrażająca prawdziwą ekspresję muzyczną ludu. Głębi wyrazu kompozycji C.Ph.E. Bacha przeciwstawiał powierzchowność stylu galant (w kompozycjach N. Piccinniego, G. Paisiella i innych kompozytorów włoskich); był jednym z niewielu, którzy rozumieli prawdziwą wartość dzieł J.S. Bacha. Pewną popularność zyskała jego dość kontrowersyjna klasyfikacja tonacji pod względem wyrazowym, przypisująca np. tonacjom krzyżykowym silne namiętności, bemolowym natomiast uczucia szlachetne.

Literatura: E. Holzer Schubart als Musiker, Stuttgart 1905; K. Honolka Schubart, Dichter und Musiker, Journalist und Rebell. Sein Leben, sein Werk, Stuttgart 1985; L. Porhansl Schuberts Textvorlagen nach F. W. Gotter und Ch.F.D. Schubart, „Schubert durch die Brille” nr 10, 1993.