Schnitger, Arp

Schnitger [szn’ytger] Arp, *2 VII 1648 Schmalenfleth (k. Golzwarden), pogrzeb. 28 VII 1719 Neuenfelde (k. Hamburga), niemiecki budowniczy organów. Od 1666 uczył się budowy organów u swojego kuzyna B. Hussa w Glückstadt. W latach 1677–82 mieszkał w Stade, od 1682 w Hamburgu, gdzie miał warsztat, od 1705 w Neuenfelde. W latach 1682–87 zbudował w kościele św. Mikołaja w Hamburgu 67-głosowe organy o 4 manuałach i pedale – jedne z największych znanych w tym czasie, w latach 1689–93 tamże w kościele św. Jakuba – 60-głosowe organy o 4 manuałach i pedale, z pryncypałem 32′ w pedale, co było rzadkością w owych czasach. W 1699 otrzymał w uznaniu zasług przywilej budowania organów w hrabstwie Oldenburg, w 1703 – Szlezwik-Holsztyn, a w 1708 tytul Preussischer Hoforgelbauer. W działalności Arpa Schnitgera najbardziej owocne były lata 1680–1710, pracował głównie w północnych Niemczech oraz w Berlinie, Magdeburgu, Frankfurcie n. Odrą i Szczecinie, a także w Holandii; sprzedawał organy do Anglii, Hiszpanii, Portugalii i Rosji. Zbudował ponad 170 organów; dużo instrumentów zachowało się do naszych czasów, m.in. w Ganderkesee, Grasbergu, Groningen, Hamburgu, Hollern, Neuenfelde, Norden, Pellworm, Steinkirchen, Weener.

Organy Arpa Schnitgera reprezentują typ organów północnoniemieckich z okresu baroku, cechy charakterystyczne: rozwinięty typ prospektu organowego, określany później jako prospekt hamburski (o wyodrębnionym architektonicznie pozytywie i wieżach basowych); ołowiane piszczałki prospektowe na widocznej stronie pokryte cienką folią cynową; tylko niektóre głosy wykonane z drewna, samodzielnie wykonywane głosy języczkowe; mikstury do 10 chórów; zmienne menzury głosów; sekcja pedału mocno rozbudowana, często zawierała pełny chór pryncypałów (32’–1′) i liczne głosy solowe; wiatrownice klapowo-zasuwowe; traktura przy naciskaniu klawiszy precyzyjna i „lekka”; powiększony zakres klawiatur: w manuałach z reguły C–c3 z dolną krótką oktawą, wyjątkowo z dodatkowymi klawiszami Fis i Gis (np. w klawiaturze sekcji głównej organów w kościele św. Jakuba w Hamburgu), w pedale C–d1 bez dźwięków najniższych Cis i Dis; rzadko stosowane połączenia klawiatur; miechy klinowe; ciśnienie powietrza najczęściej rzędu 68 mm słupa wody; tremulant oddzielny dla każdego manuału; niekiedy organy były budowane na dodatkowej, wyższej emporze.

Działalność Arpa Schnitgera i jego uczniów określana jest mianem Schnitger Schule. Miał on 49 znanych z nazwiska czeladników; przedstawicielami tej szkoły są rodziny budowniczych organów, m.in. Glogerów, Mullerów i Klapmeyerów. Do najbardziej znanych uczniów Schnitgera działających w Niemczech należą: L.D. Kastens, J.D. Busch, H. Hantelmann i Ch. Vater. Na terenie obecnej Polski działał J.M. Röder (Wrocław, Jelenia Góra, Legnica), w Holandii – synowie Schnitgera: Johann Jürgen i Franz Caspar st., w Szwecji i Finlandii – E. German, w Portugalii – J.H. Ulenkampf. Tradycja Schnitgerowskiej sztuki budowy organów trwała ponad 100 lat (od śmierci Arpa Schnitgera w 1719 do 1869, kiedy zmarł H.E. Freytag, prowadzący warsztat jego synów w Zwolle).

Literatura: C.H. Edskes De nagelaten geschriften van de orgelmaker Arp Schnitger (1648–1719), Sneek 1968; Arp Schnitger (1648–1719) en zijn werk in het Groningerland, red. H.A. Edskes i in., Sneek 1969; G. Fock Arp Schnitger und seine Schule. Ein Beitrag zur Geschichte des Orgelbaues im Nord- und Ostseeküstengebiet, Kassel 1974; P.K. Reinburg Arp Schnitger, Organ Builder. Catalyst for the Centuries, Bloomington (Indiana) 1982; H. Vogel, G. Fock Arp Schnitger, w: Orgeln in Niedersachsen, Brema 1997; 350 Jaar Arp Schnitger, red. B. Veening i in., Groningen 1998.