Sandrin, Pierre

Sandrin [sandrˊę] Pierre, właściwie Pierre Regnault (?), *między 1488 (?) a 1498, Saint Marcel (?) k. Paryża, †po 1560, Włochy (?), francuski kompozytor i aktor (?). Wszyscy piszący o Sandrinie po 1957 powtarzają informacje z artykułu F. Lesure’a, w którym jednak fakty opisane (zapewne często niejasno) w licznie wymienianych dokumentach nie są oddzielone od ich interpretacji. Stąd nie wiadomo, jaka jest podstawa i stopień pewności informacji, że kompozytor, wraz z trojgiem rodzeństwa (!), przyjął pseudonim (lub wręcz nowe nazwisko) od muzykalnego i sprytnego szewca Sandrina, postaci z XV-wiecznej farsy, że to przyszłego kompozytora, a nie jego brata, również Pierre’a (!) Sandrina, dotyczy rachunek francuskiego dworu królewskiego z 16 XII 1506 za jego naukę, z czego wyciąga się wniosek, że był wówczas na dworze chłopcem-śpiewakiem (przed mutacją), że to on a nie brat, duchowny, był w 1539 dziekanem kapituły w St. Florent-de-Roye w Pikardii, a równocześnie wstąpił do królewskiej kapeli jako śpiewak. Ponieważ nie wiadomo nic o muzycznych kwalifikacjach brata, ta ostatnia informacja najpewniej dotyczy kompozytora, podobnie jak ta, że już w 1517 był zatrudniony jako dorosły śpiewak na francuskim dworze królowej Ludwiki Sabaudzkiej. H.M. Brown sugeruje, że między 1517 a l539 Sandrin mógł wędrować z trupą teatralną, gdyż w tekście jednej ze sztuk z połowy XVI w. jest mowa o „byłym aktorze” Pierre Regnaultie. W panegiryku z 1543 Sandrin jest wymieniony jako najwybitniejszy obok Sermisy’ego muzyk na dworze, a w 1547 – z okazji pogrzebu Franciszka I – jako kompozytor („composent”) kapeli. W 1549 i 1560 jest również określany jako śpiewak i kanonik królewskiej kaplicy, ale w 1554 przebywał w Sienie jako maestro di cappella kardynała Hipolita D’Este, co zresztą nie musiało oznaczać zerwania z dworem francuskim, gdyż kardynał od końca 1549 reprezentował ten dwór w Watykanie. Jeżeli po 1554 nadal był przy Hipolicie, to musiał działać w Ferrarze. Jesienią 1560 był w Paryżu, gdzie m.in. sporządził testament, a w 1561 – w Rzymie, z kardynałem. Z literatury nie wynika, czy identyfikacja Pierre’a Sandrina z Pierrem Regnaultem jest możliwa dzięki zachowanemu testamentowi, czy także (?) dzięki innym źródłom.

Wydawca dzieł wszystkich Sandrina, A. Saey, zalicza do nich 50 chansons 4-głosowych (w tym 6 przypisywanych w niektórych źródłach mylnie [?] innym kompozytorom) oraz jeden 4-głosowy madrygał, którego autorstwo określone jest w jedynym źródle (księga 4 madrygałów C. de Rore, 1557) „Sandrino” (co A. Einstein interpretował jako Alessandro Striggio). A. Saey nie podaje, w jakiej formie wymieniany jest kompozytor we francuskich źródłach muzycznych (Sandrin?, Pierre Sandrin?, czy niekiedy Pierre Regnault?). Wszystkie chansons Sandrina zachowały się w drukowanych antologiach. 49 opublikował po raz pierwszy w Paryżu P. Attaingnant w księdze chansons z numerami 1–3, 5–7, 10, 12, 14, 16, 18, 19, 22, 26, 29 i 30 (1538–49); równocześnie lub nieco później 16 z nich wydał w Lyonie J. Moderne w księgach 1, 2, 5 i 7–9 Le Parangon… (1538–41); wznawiali je różni wydawcy, także w XVII w. Tylko jedna chanson znana jest dopiero z druku oficyny Le Roy & Ballard w 1556.

Sandrin należy, obok C. Janequina i C. de Sermisy, do najważniejszych twórców stylu pieśni określanego jako chanson paryska, tj. pieśni do tekstów miłosnych (często żartobliwych) lub biesiadnych, w których przeważa faktura akordowa. W jego utworach, do tekstów na ogół sentymentalnych, imitacja pojawia się, ale odgrywa znikomą rolę, występują natomiast odcinki, w których głosy prowadzone są swobodniej niż przy homorytmii, wykonując na przemian melizmaty, niekiedy prowadzone parami w równoległych decymach. Ważnym elementem w twórczości Sandrina jest rytmika. Znaczną rolę odgrywają ostro zarysowane ugrupowania rytmiczne, na ogół związane z rytmem wiersza, a także przemienność dwu- i trójmiaru. W architektonice, zwracają uwagę częste powtórzenia pierwszego i ostatniego odcinka, a także – charakterystyczne dla Sandrina – wyróżnienie pierwszej połowy pierwszego wersu (4 sylaby) przez oddzielenie jej pauzą, większą wartością lub zmianą faktury od dalszego ciągu. A. Seay widzi wśród chansons Sandrina trzy kategorie stylistyczne, wiążąc je z etapami twórczości, F. Lesure i inni doszukują się odmienności stylistycznych, wpływów włoskich, chromatyki i szczególnej ekspresji w chanson Amour si haut, znanej tylko z późnego źródła (1556), jednak porównanie ze sobą wszystkich utworów Sandrina nie potwierdza odmienności związanej z rokiem wydania, a z pewnością w żadnym nie ma chromatyki. Natomiast za wyjątkowo rozbudowaną, przy dużej ruchliwości głosów, należy uznać Avant l’aymer (ze zbioru z 1545). Pieśni Sandrina należą do najczęściej wznawianych i kopiowanych. Niezwykłą popularnością cieszyła się jego chanson Doulce memoire, do tekstu króla Franciszka I, rozpoczynająca się akordowo; zachowana też w bardzo licznych wersjach w tabulaturach organowych i lutniowych, m.in. w Tabulaturze Jana z Lublina, tzw. Krakowskiej tabulaturze lutniowej czy w opracowaniach V. Bakfarka, z napisem: „D[oulce] M[emoire] A[liud] albo Już dalej trwać nie mogę”, stała się podstawą licznych parodii w postaci 2–6-głosowych chansons, mszy i magnifikatów.

Literatura: F. Lesure Un musicien d’Hippolyte d’Este, Pierre Sandrin, «Collectanea Historiae Musicae» II, 1957 (druk 1956); H.M. Brown Music in the French Secular Theater, 1400–1550, Cambridge 1963; F. Dobbins „Doulce memoire” – a Study of the Parody Chanson, „Proceedings of the Royal Musical Association” XCVI, 1969/70; V. Gutmann Improvisation und instrumentale Komposition. Zu drei Bearbeitungen der Chanson „Doulce mémoire”, w: Alte Musik. Praxis und Reflexion, red. P. Reidemeister i V. Gutmann, „Basler Jahrbuch für Historische Musikpraxis” nr specjalny, Winterthur 1983; B. Brzezińska Repertuar polskich tabulatur organowych z pierwszej połowy XVI wieku, Kraków 1987; G. Houle „Doulce memoire”. A Study in Performance Practice, Bloomington 1990; L. Bernstein Melodic Structure in the Parisian Chanson. A Preliminary Study in the Transmission of a Musical Style, w: Studies in Musical Sources and Style Essays in Honor of Jan LaRue, red. E.K. Wolf i E.H. Roesner, Madison 1990; J. Brobeck The Motet at the Court of Francis I, dysertacja, University of Pennsylvania, 1991; E. Deák „Albo Juss Dalej”. Ein Chanson von Sandrin in Bakfarks Transkription, „Die Laute” I, 1997; C. Cazaux La musique à la cour de François Ier, Paryż 2002.