Rydel, Lucjan

Rydel Lucjan, *17 V 1870 Kraków, †8 IV 1918 Kraków, polski poeta, dramaturg i tłumacz. Przedstawiciel neoromantycznego nurtu polskiego modernizmu, uwieczniony w Weselu S. Wyspiańskiego (1901) w osobie Pana Młodego. Działalność twórczą rozpoczął od krytyki literackiej i artystycznej oraz od prób dramatycznych, podejmowanych z różnych inspiracji, wyrażanych przez odmienne tradycje genologiczne: dramat Matka (1893) został naznaczony duchem M. Maeterlincka, misterium fantastyczne Dies irae (1893) podjęło dekadencki topos końca świata, w jednoaktówkach Na marne (1895) i Z dobrego serca (1897) odezwały się zarazem tony naturalistyczne i dydaktyczne, a w dramacie Jeńcy (1902) stylizacja prasłowiańska. Niezwykłą popularność przyniosły Rydlowi 2 utwory sceniczne: baśń dramatyczna Zaczarowane koło (1899,1 nagroda na konkursie dramatycznym I.J. Paderewskiego), łącząca inspiracje sięgające Snu nocy letniej W. Szekspira, Balladyny J. Słowackiego i Zatopionego dworu G. Hauptmanna, oraz widowisko jasełkowe Betlejem polskie (1904), odwołujące się do tradycyjnej religijności ludowo-narodowej. Mniejszy, ale niewątpliwy sukces odniosła trylogia dramatyczna Zygmunt August (1913), wystawiona na wszystkich polskich scenach, będąca swego rodzaju udramatyzowaną kroniką historyczną.

Jako poeta liryczny zaznaczył Rydel swoją obecność w formacji Młodej Polski tomem Poezje I, wyd. 1899. Zrazu sięgał po motywy i nastroje modne („Nie pytam co mnie czeka — nie dbam dokąd płynę”), następnie odnalazł ton własny, niepowtarzalny, stanowiący późne echo wrażliwości i naiwnej wyobraźni wczesnoromantycznej („Na kwitnącej, na jabłoni, słowik dzwoni”). A przy tym: „w dobie kultu artystycznego efektu był w liryce zwolennikiem klasycznego niemal umiaru, harmonii, ładu, prostoty” (T. Weiss). Pisał sonety inspirowane mitologią antyczną (Syreny, Psyche), podniosłe hymny (Wstań pieśni, wstań) i ody (Wenus Milońska), ale szczyt swego kunsztu osiągnął w melancholijnej balladzie Bajka o Kasi i królewiczu, a przede wszystkim w seriach miniatur lirycznych (Hania, Mojej żonie), w których „kruchoroślinną” erotykę (Wiatry zwiały ten kwiat biały z pachnącej jabłoni) zestrajał z akcentami niepowierzchownej ludowości (Od Krakowa ciemny las) i z impresjonistycznym wyczuciem pejzażu (Jesienią). Muzyczność wierszy uzyskał przez rytmizacje i intonacje pieśniowe (Ani ty moja, ani ja twój), przez łączenie metrów powszechnie stosowanych (6-, 8- i 11-zgłoskowych) z rzadszymi (7- i 9-sylabicznymi), stosowanie refrenów wewnętrznych, harmonii głoskowej i efektów dźwiękonaśladowczych (Huczą trąby po lesie). Wysoki kunszt wersyfikacyjny osiągnął również w sztuce przekładu; przetłumaczył Apulejusza Amora i Psyche, serię liryków Horacego i 12 ksiąg Iliady Homera.

Utwory Rydla były często umuzyczniane przez jego współczesnych. Muzykę do dramatu Zaczarowane koło skomponował F. Szopski, a J. Gablenz na wątkach tegoż dzieła oparł libretto opery Hetman; oprawę muzyczną Betlejem polskiemu zapewnił W. Lachman. Trylogia Zygmunt August została przekształcona przez T. Joteykę w 5-aktową operę pod tymże tytułem. Teksty Rydla stały się podstawą paru kompozycji wokalno-instumentalnych: Kantaty mickiewiczowskiej Z. Noskowskiego, oratorium Królowa Korony Polskiej M. Sołtysa oraz poematu chóralnego Bajka o Kasi i królewiczu B. Wallek-Walewskiego.

Liryki Rydla wzbudziły wśród kompozytorów rezonans dosyć znaczny, ograniczony jednak do twórców nurtu postromantycznego. Pieśni do słów Rydla komponowali m.in.: W. Żeleński (Leci piosenka), S. Lipski (pieśni z cyklu Hania), I. Friedman (Jesienią, Leci piosenka, z cyklu Hania) oraz J. Gall, B. Wallek-Walewski, J. Wertheim, T. Majerski, W. Kenig i W. Friemann. Po jego teksty sięgnęli również dwaj muzykolodzy: Z. Jachimecki (Choć nie mam pól) i Ł. Kamieński (18 pieśni).

Literatura: M. Gliński „Zygmunt August”, opera narodowa T. Joteyki, „Muzyka”  1925 nr 10; J. Krzyżanowski Bajka bronowicka o „Zaczarowanym kole”, w: Paralele, Warszawa 1934; Z. Jasińska Wokół trylogii „Zygmunt August” Rydla, „Pamiętnik Teatralny” 1971 nr 3/4; L. Eustachiewicz Dramaturgia Młodej Polski, Warszawa 1986; T. Weiss Młoda Polska, Warszawa 1988.