Rutkowski Antoni Wincenty, *21 I 1859 Warszawa, †14 XII 1886 Warszawa, polski kompozytor, pianista i pedagog. Pochodził z wielodzietnej, ubogiej rodziny urzędnika pocztowego. Po ukończeniu niemieckiej (katolickiej) szkoły elementarnej przy kościele św. Ducha w Warszawie, dzięki ufundowaniu ze społecznych składek rocznego stypendium, jesienią 1869 rozpoczął naukę w warszawskim Instytucie Muzycznym (fortepian u J. Janothy, harmonię u S. Moniuszki, kompozycję i instrumentację u W. Żeleńskiego, róg u K. Wecka), w 1876 uzyskał dyplom. W latach 1881–83 uczył się prywatnie kompozycji (w zakresie form polifonicznych sonaty i wariacji) u Z. Noskowskiego; był to istotny etap w edukacji muzycznej Rutkowskiego. Tuż po dyplomie objął stanowisko nauczyciela fortepianu w klasie niższej, później też średniej Instytutu Muzycznego; dzięki pracowitości i skrupulatności zyskał szacunek uczniów i profesorów, w tym I.J. Paderewskiego, z którym przyjaźnił się do końca życia. Współuczestniczył w przygotowaniu i wydaniu Szkoły techniki fortepianowej… Brał udział w życiu muzycznym Warszawy, zwłaszcza w koncertach kameralnych WTM, którego członkiem został w 1877. Prasa warszawska i sprawozdania komitetu WTM odnotowały co najmniej 12 koncertów, na których kompozytor prezentował swoje utwory (np. Sonatę c-moll op. 5, prawykonanie nastąpiło 18 X 1882 z Z. Noskowskim, realizującym partię skrzypiec), wykonywał utwory innych kompozytorów (np. Chopina) lub występował jako akompaniator. Jako pianista zyskiwał pochlebne recenzje, zdobywał też nagrody na konkursach kompozytorskich WTM, np. za pieśń Letni wieczór (III nagroda, 1885) i za Wariacje na temat własny cis-moll (wyróżnienie w 1886). Rutkowki zmarł na gruźlicę i pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. Jego córka Julia (zam. Wertheim, nie Orthwein, jak zostało odnotowane w Polskim Słowniku Biograficznym), aktorka, przekazała niektóre autografy ojca bibliotece UJ. Rutkowski dwukrotnie numerował swoje kompozycje, np. Trio g-moll z 1878 i Valse scherzando A-dur z 1879 mają ten sam op. 13, a Deux morceaux wydane w „Echu Muzycznym” w 1878 i Deux morceaux wydane u Riesa i Erlera ok. 1884 oznaczone są jako op. 8, jakkolwiek są to dwa odrębne utwory.
Rutkowski w ciągu zaledwie 10 lat twórczego życia osiągnął bardzo dużo; pracował szybko i był na najlepszej drodze do ukształtowania własnego, indywidualnego stylu. Jego utwory, z których wiele jeszcze do niedawna uważano za zaginione (np. Sonata skrzypcowa op. 5), świadczą o jego dużym talencie. Rutkowski wzorował się na muzyce klasycznej (np. na technice i formie wariacyjnej Beethovena), nawiązywał do melodycznych formuł Webera (I temat w Sonacie B-dur), ulegał wpływom Schumanna, Moniuszki, Chopina. Specyfikę jego muzyki fortepianowej stanowi znamienna dla stylu późnoromantycznego zagęszczona faktura, charakteryzująca się wielodźwiękową i dysonansową akordyką, aktywnością czynnika rytmicznego i bogactwem środków pianistycznych, a także polifonicznych. Rutkowski trafnie łączył zmysł wirtuozowski i pewną wybujałość emocjonalną (Wariacje na temat własny C-dur) z przemyślaną koncepcją formy (Wariacje na temat własny cis-moll, zdaniem Paderewskiego „małe arcydzieło”) i wyrazistymi tematami; w miniaturach fortepianowych, zwłaszcza Murmure de ruisseau i Chant du soir, uzyskał kolorystykę zapowiadającą impresjonizm.
Literatura: Sprawozdania Komitetu WTM za lata 1877–1886; J[an] K[leczyński] Nowości muzyczne, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1885 nr 84 (recenzja Trois morceaux… op. 6); J. Kleczyński Dla pedagogów. Szkoła techniki fortepianowej, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1886 nr 160 (recenzja); I.J. Paderewski Antoni Rutkowski (Wspomnienie pośmiertne), „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1886 nr 168; F. Kęcki Antoni Rutkowski. Zapomniany kompozytor polski, „Muzyka Polska” 1937 z. 12; T. Przybylski Antoni Rutkowski i jego twórczość, „Muzyka” 1967 nr 1.
Kompozycje:
Instrumentalne:
Wariacje na temat własny na orkiestrę, wyciąg fortepianowy (w g-moll), niedatowany, autograf BJ
Pieśń Ges-dur nr 1 na fortepian, wyd. „Echo Muzyczne” 1877 [nr 8], dod. nutowy
Deux morceaux… op. 8 na fortepian, nr 1 nieodnaleziony, nr 2: Légèreté, petit morceau en forme d’une étude F-dur, wyd. „Echo Muzyczne” 1878 nr 14, dod. nutowy (Biblioteka WTM)
1mier Trio g-moll op. 13 na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, ukończona 4 IV 1878, partytura, autograf Biblioteka WTM
Sonata B-dur na fortepian, 1879, autograf Biblioteka WTM
Valse scherzando A-dur op. 13 na fortepian, wyd. „Echo Muzyczne” 1879 [nr 7], dod. nutowy oraz w: Kompozycje klasyczne i salonowe na fortepian, wyd. Warszawa ok. 1890 W. Banarski (BN)
Tema [!] con variazioni c-moll na kwartet smyczkowy, ok. 1880, partytura niekompletna, autograf ołówkiem BJ
Polonez D-dur na fortepian, 1880, zaginiony
Pastorale a-moll na kwartet smyczkowy, ok. 1880, autograf BJ
Krakowiak-fuga A-dur na kwartet smyczkowy, ok. 1880, autograf BJ
Wariacje na temat własny C-dur na fortepian, 1881, autograf Biblioteka WTM
Dwie pieśni op. 3 na fortepian: 1. Krakowiak, 2. Mazurek, wyd. Warszawa 1881 W. Kruziński & A. Lewi
Deux morceaux… op. 4 na fortepian: 1. Nocturne a-moll, 2. bez tytułu, ok. 1881, autograf BJ
Wariacje na temat własny c-moll na kwartet smyczkowy, 1882, partytura i 4 głosy, autograf Biblioteka WTM
2 kanony na fortepian: 1. Kanon w tempie mazurka, 2. Kanon w tempie walca, wyd. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1882 nr 10, dod. nutowy
Sonata c-moll pour piano et violon op. 5, 1882, autograf BJ
Rondo-fantazya na fortepian na 4 ręce, 1882, zaginione
Quartetto pour piano, violon, [alto] et violoncelle Es-dur, jedna cz., ok. 1883, partytura robocza, autograf BJ
Suita na fortepian na 4 ręce: 1. Krakowiak, 2. Barcarolla, 3. Menuetto 1883, zaginiona
Nokturn C-dur op. 14 na wiolonczelę i fortepian, 1883, autograf niekompletny BJ
Trois morceaux… op. 6 na fortepian: 1. Gondoliera Es-dur [nie Barcarolla], 2. Menuet f-moll, 3. Danse allemande E-dur [nie Valse allemande (obydwa błędne tytuły podał J. Kleczyński w recenzji zamieszczonej w „Echu Muzycznym, Teatralnym i Artystycznym”)], 1883, wyd. Berlin ok. 1884 F. Ries & H. Erler (nr 2 w BJ, nr 3 w BN)
Deux morceaux… op. 8 na fortepian: 1. Barcarolla, 2. Cracovienne, wyd. Berlin ok. 1884 F. Ries & H. Erler (BJ)
Wariacje na temat własny cis-moll na fortepian, 1886, niekompletna wersja robocza (wersja ukończona, prezentowana na konkursie WTM 1886 i odesłana autorowi, zaginęła), autograf BJ
Allegretto fis-moll na fortepian, ok. 1886, autograf BJ
Deux morceaux… op. 9 na fortepian: 1. Chant du soir B-dur, 2. Murmure du ruisseau Es-dur, niedatowane, autograf Biblioteka WTM
Kartka z albumu na fortepian, wyd. w „Echu Muzycznym”, nieodnaleziona
Suite des différentes pièces à 4 mains na fortepian na 4 ręce, b.r., autograf niekompletny, Biblioteka WTM
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Mazurek, sł. K. Brodziński, wyd. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1877 [nr 12] (dod. nutowy) oraz Warszawa po 1905 W. Kruziński & A. Lewi; Kloe, sł. K. Brodziński, ok. 1880, autograf Biblioteka WTM; Mój kwiatek op. 2, sł. J. Grajnert, wyd. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1881 nr 8 (dod. nutowy), oprac. na chór mieszany P. Maszyński w: Lirnik, t. 2, wyd. Warszawa 1901 Gebethner i Wollf; Drapieżne ptaszę, sł. W.L. Anczyc, wyd. „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1897 nr 726 (dod. nutowy)
Modlitwa („Narodziny z córy ziemi”) na bas solo i organy, sł. K. Podwysocki, ok. 1880, autograf Biblioteka WTM
Dalej żwawo na 3-głosowy chór i fortepian, bez autora sł., 1882, półautograf Biblioteka WTM
Letni wieczór na chór mieszany a cappella, sł. El…y [A. Asnyk], 1885, wyd. P. Maszyński w: Lirnik, t. 1, Warszawa 1897 Gebethner i Wollf, 2. wyd. 1906, 3. wyd. 1913, autograf BJ, półautograf Biblioteka WTM
Pieśń zimowa na kwartet męski a cappella, bez autora sł., 1885, wyd. P. Maszyński w: Lutnia. Pierwszy zbiór kwartetów męskich polskich i obcych kompozytorów, z. 1, Warszawa 1888 Gebethner i Wollf, 2. wyd. przed 1895, 3. wyd. ok. 1916, wyd. nowe 1922
Dumka, 1886
Edycje:
Sonata c-moll op. 5 na fortepian i skrzypce, wyd. T. Przybylski, E. Umińska, J. Zathey, Kraków 1975
Prace:
Szkoła techniki fortepianowej ułożona przez…, z A. Różyckim, 2 cz., Warszawa 1886 M. Arct, 8 wyd. 1912 (zawiera przykłady ćwiczeń bez objaśnień)
