Ruffo Titta, właśc. Ruffo Cafiero Titta, *9 VI 1877 Piza, †6 VII 1953 Florencja, włoski śpiewak (baryton). Początkowo pracował jako kowal w kuźni ojca; poróżniony z nim, opuścił dom rodzinny i, mając 19 lat, podjął studia w Accademia Nazionale di Santa Cecilia w Rzymie u V. Persichiniego, które kontynuował w Mediolanie. W 1898 debiutował na scenie Teatro Costanzi w Rzymie (Herold w Lohengrinie R. Wagnera). W następnych latach śpiewał w wielu włoskich teatrach prowincjonalnych, a także na scenach w Santiago de Chile (1900), Kairze (1901), Buenos Aires (1902) i Covent Garden w Londynie (Henryk w Łucji z Lammermoor Donizettiego, Figaro w Cyruliku sewilskim Rossiniego, 1903), zdobywając pozycję wybitnego artysty. W 1903/04 wystąpił po raz pierwszy w La Scali w Mediolanie (tytułowy Rigoletto w operze Verdiego). W latach 1904–07 śpiewał z niebywałym powodzeniem podczas włoskich sezonów operowych w Moskwie, Petersburgu i Kijowie oraz w Odessie i Charkowie, gdzie partnerował J. Korolewicz-Waydowej. W 1907 wystąpił na scenie Teatru Wielkiego w Warszawie jako tytułowy Hamlet w operze A. Thomasa; w 1908 śpiewał tę partię w Teatro Colón w Buenos Aires. W 1912 rozpoczął występy w Stanach Zjednoczonych na scenie operowej w Filadelfii (Rigoletto), w latach 1912–14 i 1919–21 śpiewał w Chicago, w latach 1922–29 w Metropolitan Opera House (pierwszy występ w roli Figara w Cyruliku sewilskim). Po dojściu do władzy Mussoliniego Ruffo nie występował we Włoszech, a w 1937 podczas krótkiego pobytu w Rzymie był więziony za antyfaszystowskie poglądy. Po uwolnieniu osiadł we Florencji i działał jako pedagog; do jego uczniów należy m.in. Robin Mado. Ruffo był uznawany za jednego z najwybitniejszych barytonów swej epoki. Do historii opery weszły jego kreacje w operach Verdiego: Rigoletto, Nabucco, Otello, Moc przeznaczenia, Bal maskowy. „Łatwość śpiewania i zwarta potęga dźwięku o przepysznym, równym w całej skali brzmieniu była nieporównana” (J. Korolewicz-Waydowa Sztuka i życie, Wrocław 1969). Przeszedł do historii również jako niezrównany Scarpia w Tosce Pucciniego, którą to partię wykonał podczas swego ostatniego występu scenicznego w Buenos Aires (1931). Nagrania płytowe zostały wydane przez firmy Pathé (1904), G & T (1907) oraz HMV, RCA Victor, EMI (w serii La Scala Edition 1878–1914), Preiser (w serii Titta Ruffo Edition) i in.
Literatura: T. Ruffo La mia parabola, Mediolan 1937, 2. wyd. 1977, tłum. ang. C.M. De Caro, Jersey City (Nowy Jork) 1955, tłum. ros. Paraboła mojej żyzni, Moskwa 1966, Leningrad 1974 (pamiętniki); Titta Ruffo. An Anthology, red. A. Farkas, Westport (Connecticut) 1984; E. Arnosti Titta Ruffo. El titán de los barítonos, Buenos Aires 1995.
