Rivoli, Paulina

Rivoli, Rywoli Paulina, *17 lub 22 lub 27 VII 1824 (Dotychczas podawany w literaturze rok urodzenia Pauliny Rivoli jest błędny; według księgi zgonów parafii Wszystkich Świętych, Archiwum m. stołecznego Warszawy, sygn. 19, nr aktu zgonu 776/1881 „Paulina Rivoli zmarła w 57 roku życia”; rok urodzenia 1824 potwierdza meldunek policyjny z Wilna (Polski Słownik Biograficzny XXXI, 1988).) Wilno, †12 X 1881 Warszawa, polska śpiewaczka (sopran), siostra Ludwiki. W latach 1835–38 studiowała w Szkole Śpiewu przy Teatrze Wielkim w Warszawie, m.in. u K. Kurpińskiego, słuchała tam również wykładów B. Kudlicza o grze scenicznej. Zadebiutowała w Teatrze Wielkim 17 VI 1837 w roli Zulmy we Włoszce w Algierze G. Rossiniego. 10 VI 1838 została przyjęta do zespołu tego teatru, jako primadonna w Teatrze Wielkim i w Teatrze Rozmaitości wykonywała niemal wszystkie główne role, także w komediach (Robert le diable G. Meyerbeera i Le cheval de bronze F. Aubera, obie z 1839, L’elisir d’amore G. Donizettiego – z J. Dobrskim, z którym stanowiła doskonałą parę, 1839, Il matrimonio segreto D. Cimarosy, 1840, La brasseur de Preston A. Adama, 1842, Kontrabandzista J. Damsego i Anna Bolena G. Donizettiego, obie z 1844, Alessandro Stradella F. von Flotowa i Don Pasquale Donizettiego, obie z 1846). 12 IX 1846 wystąpiła w premierze Loterii Moniuszki, następnie w Don Giovannim Mozarta (1848) i Marcie Flotowa (1850). W 1851 przebywała we Włoszech. Największy sukces artystyczny odniosła w partii Racheli w Żydówce F. Halévy’ego (premiera polska 18 II 1857), a później w tytułowej roli w Halce Moniuszki (1 I 1858), śpiewała także w operach C.M. von Webera, F.A. Boieldieugo, F. Hérolda i G. Verdiego (Rigoletto i Makbet). Ulegając namowom Pauliny Rivoli Moniuszko włączył do partytury Halki (prawdopodobnie w 2. poł. 1857, kiedy Paulina Rivoli pracowała nad rolą Halki) wcześniej napisaną dla à W. Rostkowskiej arię (zwaną pierwotnie pieśnią) pt. Gdyby rannym słonkiem (Informacja pojawiająca się w niemal wszystkich źródłach, jakoby aria ta powstała dla Pauliny Rivoli, jest błędna. Pieśń o takim tytule znajduje się w wyciągu fortepianowym (autograf Moniuszki) sprzed 1854, obecnie w Bibliotece Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Moniuszko usunął tę pieśń w 2-aktowej wersji Halki, wystawionej w Wilnie w 1854 (kopia autoryzowana wyciągu fortepianowego w Bibliotece WTM, sygn. 627/M), w wersji 4-aktowej powrócił do dawnego pomysłu i prawdopodobnie dodał dla Pauliny Rivoli recytatyw.). Premiera Halki, głównie dzięki mistrzowskiej interpretacji Pauliny Rivoli stała się wielkim wydarzeniem artystycznym; do 1860 Paulina Rivoli wykonała partię Halki 52 razy (po raz ostatni 10 II tegoż roku). 24 IX 1858 wystąpiła jako Zosia w premierze Flisa, a 7 II 1860 w tytułowej roli w Hrabinie Moniuszki; po 2. przedstawieniu całkowicie zachrypła i opuściła scenę. Urodziwa, powszechnie łubiana, nazywana pieszczotliwie „Rywolką”, operowała lirycznym lecz silnym sopranem o dużej rozpiętości i nieco metalicznej barwie.

Literatura: [Karol Witte] Pamiętnik sceny warszawskiej na rok 1839 oraz Pamiętnik sceny warszawskiej na rok 1840, Warszawa 1840 i 1841; [Ludowit Lubiton] Pogląd na operę warszawską…, „Ruch Muzyczny” 1858 nr 10; Paulina Rivoli (nekrolog), „Echo Muzyczne” 1881 nr 20; Sęp [W. Maleszewski] Paulina Rivoli, „Biesiada Literacka” 1881 nr 304; St.M. Rz. [S.M. Rzętkowski] Paulina Rivoli, „Tygodnik Ilustrowany” 1881 nr 306; W. Bogusławski Paulina Rivoli, „Tygodnik Powszechny” 1881 nr 47; J. Heppen Halka, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne” 1885 nr 92; W. Rudziński Stanisław Moniuszko. Studia i materiały, cz. 1, Kraków 1955; S. Szenic Cmentarz Powązkowski 1851–1890, t. 2, Warszawa 1982.