Ristori Giovanni Alberto, *1692 Bolonia (?), †7 II 1753 Drezno, włoski kompozytor, klawesynista i organista. Debiutował w 1713 w Padwie jako kompozytor pastorale Pallade trionfante in Arcadia, jego opery (m.in. Orlando furioso) grano następnie w Wenecji, Bolonii i Rovigo. W 1716 przybył na dwór drezdeński Augusta II (Fryderyka Augusta I) z włoskim zespołem operowym swego ojca Tommasa Ristoriego, który działał później w Warszawie (w latach 1716–18, 1725–26, 1729, 1730, 1732–33) i Dreźnie. W 1717 Ristori otrzymał stanowisko kompozytora muzyki włoskiej – współpracował z kapelą polską dworu saskiego, kierując od klawesynu przedstawieniami operowymi oraz od organów wykonaniami muzyki kościelnej. W latach 1731–32 był w Petersburgu z trupą swego ojca. Na początku 1732 wrócił na dwór saski w Dreźnie Augusta II, a w 1733 otrzymał od jego następcy, Augusta III (Fryderyka Augusta II), stanowisko organisty; komponował muzykę religijną oraz utwory okolicznościowe, m.in.: Componimento per musica, Versi cantati di Varsovia…, Stabat Mater, Arianna. W latach 1738–44 przebywał w Neapoalu na dworze ks. saskiej Marii Amalii, żony Karola III Burbona; w 1744 powrócił do Drezna, w 1746 został mianowany kompozytorem muzyki kościelnej, a w 1750 wice- kapelmistrzem.
Ristori, jeden z wybitniejszych kompozytorów włoskich działających na dworze saskim, przeniósł włoską operę komiczną na inne sceny europejskie; jego Calandro (1726), satyra na dramma per musica, uznana została za pierwszą włoską operę buffa napisaną w Niemczech, a jej wystawienie w Petersburgu przez zespół Tommasa Ristoriego (1731) było pierwszą prezentacją włoskiej opery komicznej w Rosji. Dzieła sceniczne Ristoriego były grane także w Pradze, Weronie, Londynie i Neapolu. Ristori skomponował ich ok. 20, z typowym dla pierwszej generacji szkoły neapolitańskiej układem recytatywów i arii da capo (z modulacją w części środkowej) i ograniczeniem partii chóralnej. Szczególnie ceniono jego okolicznościowe kantaty kameralne (m.in. Componimento per musica na imieniny Augusta III) oraz wielkie dzieła religijne, w których okazał się mistrzem kontrapunktu. Wiele partytur Ristoriego przechowywanych w zbiorach dworu drezdeńskiego uległo zniszczeniu (w 1760 i podczas II wojny światowej), lecz zachowane źródła potwierdzają jego znakomite rzemiosło kompozytorskie.
Literatura: C.R. Mengelberg G.A. Ristori. Ein Beitrag zur Geschichte italienischer Kunstherrschaft in Deutschland im 18. Jahrhundert, Lipsk 1916; A. Chodkowski G.A. Ristori a Polska, «Pagine» II, red. M. Bristiger, 1974; A. Chodkowski Oratorium włoskie w Warszawie w latach panowania Augusta III, «Prace Zakładu Powszechnej Historii Muzyki» (Instytut Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego) z. 1, 1991; W. Hochstein Der verschollene Komponist. G.A. Ristori und sein Anteil am Dresdner Hofkirchenrepertoire, w: Zelenka-Studien II, materiały z konferencji w Dreźnie i Pradze 1995, red. G. Gattermann i W. Reich, St. Augustin 1997; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze Augusta II w Warszawie, Warszawa 1997.
Kompozycje
sceniczne:
Pallade trionfante in Arcadia, dramma pastorale 3-akt., libr. O. Mandelli, wyst. Padwa 1713, wersja zrewid. wyst. Wenecja 1714
Orlando furioso, dramma per musica 3-akt., libr. G. Braccioli wg L. Ariosta, wyst. Wenecja 1713
Euristeo, dramma per musica 3-akt., wyst. Wenecja i Bolonia 1714
Pigmalione, dramma per musica 3-akt, libr. F. Passarini, wyst. Rovigo 1714
Cleonice, dramma per musica 3-akt., libr. A. Constantini, wyst. Moritzburg 1718
Adriano in Siria, dramma per musica 3-akt., libr. P. Metastasio, wyst. Neapol 1739
Didone abbandonata, pasticcio 3-akt., libr. P. Metastasio, wyst. Londyn 1737
Calandro, opera komiczna 3-akt., libr. S.B. Pallavici, wyst. Pillnitz 1726
Un pazzo ne fa cento ovvero Don Chisciotte, opera komiczna 3-akt., libr. S.B. Pallavici, wg M. de Cervantesa, wyst. Drezno 1727
Arianna, azione scenica 1-akt., libr. S.B. Pallavici, wyst. Hubertusburg 1736
Le fate, dramma per musica 1-akt., libr. S.B. Pallavici, wyst. Drezno 1736
La liberalità di Numa Pompilio, serenata 1-akt, libr. C. Pasquini, wyst. Drezo 1746
Diana vindicata, festa di camera 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno 1746
Trajano, festa di camera 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno 1746
Amore insuperabile, festa di camera 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno 1747
I lamenti di Orfeo, festa di camera -akt, libr. C. Pasquini, wyst. Drezno 1749
Delbo e Dorina, Fidelba e Artabano, intermezzo 1-akt., libr. C. Pasquini, ok. Drezno 1730
Despina, intermezzo 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno
Simona e Trespolo, intermezzo 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno
Lisetta e Castagniaccio, intermezzo 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno
Serpilla e Perpello, intermezzo 1-akt., libr. C. Pasquini, wyst. Drezno
wokalno-instrumentalne:
La deposizione della croce di Nostro Signore, oratorium, ok. 1727
La Vergine annunziata, oratorium
***
kantaty, m.in.:
Verdi colli e spiagge amene 1719
Versi cantati in Varsavia, for coronation of empress of Russia 1736
Componimento per musica, wyk. Warszawa 1736
3 kantaty solowe na sopran i orkiestrę, sł. ks. Maria Antonia Walpurgis, 1748–49: Didone abbandonata, Lavinia e Turno, Nice e Tirsi
religijne:
18 mszy na 4-głosowy chór i orkiestrę, m.in. Missa per il santissimo natale di Nostro Signore in D 1744, Missa in C 1752
2 missae breves na 4-głosowy chór i orkiestrę
17 cz. mszalnych na 4-głosowy chór i orkiestrę
3 requiem na 4-głosowy chór i orkiestrę
sekwencje na 4-głosowy chór i orkiestrę, m.in. Lauda Sion, 2 Stabat Mater, Veni Sancte Spiritus
psalmy na 4-głosowy chór i orkiestrę
hymny na 4-głosowy chór i orkiestrę
5 Magnificat na 4-głosowy chór i orkiestrę
pieśni maryjne na 4-głosowy chór i orkiestrę
4 completoria na 4-głosowy chór i orkiestrę
9 litanii na 4-głosowy chór i orkiestrę, m.in. Litaniae di S. Francesco Xaverio ok. 1721
motety na 1–2 głosy z b.c. lub instrumenty, m.in. O intemerata na 2 soprany i b.c.
10 Lenten duets na sopran, alt, teorban i b.c.
instrumentalne:
4 sinfonie
Koncert obojowy Es-dur z orkiestrą smyczkową
Esercizi per l’accompanimento
Edycje
Sinfonia F-dur „Componimento per musica”, «The Symphony 1720–1840» seria C, X, Nowy Jork 1984
