logotypes-ue_ENG

Rihm, Wolfgang

Biogram i literatura

Rihm [ri:m] Wolfgang Michael, *13 III 1952 Karlsruhe, niemiecki kompozytor. Komponował od 14. roku życia; w latach 1968–72 uczył się u E.W. Veltego w Staatliche Hochschule für Musik w Karlsruhe, w 1972/73 u K. Stockhausena w Kolonii, w latach 1973–76 u K. Hubera we Fryburgu Bryzgowijskim, równocześnie studiował tam muzykologię pod kierunkiem H.H. Eggebrechta. W 1979/80 był stypendystą w Villa Massimo (Rom-Preis). W latach 1973–78 wykładał w Staatliche Hochschule für Musik w Karlsruhe, w 1985 został tam profesorem kompozycji; od 1978 prowadził też regularne kursy w Darmstadcie. W 1978 otrzymał Kranichsteiner Musikpreis Darmstadt, w 1981 Beethoven-Preis m. Bonn, w 1986 Rolf-Liebermann-Preis,w  2000 Bach-Preis m. Hamburg, w 2003 nagrodę im. E. von Siemensa. W 2002 płyta z utworami Rihma w wykonaniu Ensemble Moderne otrzymała Prix de 1’Académie Ch. Cros i nagrodę niemieckich krytyków nagrań. Rihm jest członkiem Bayerische Akademie der Schönen Künste w Monachium, Akademie der Künste w Berlinie, Freie Akademie der Künste w Mannheimie.

Obfita twórczość Rihma reprezentuje rozmaite gatunki muzyczne. Od najwcześniejszych dzieł kompozytor dał się poznać jako indywidualność o skrystalizowanej postawie estetycznej. W początkowym okresie w jego muzyce widoczne są wpływy rozmaitych stylów i technik kompozytorskich, m.in. dodekafonii, serializmu, techniki mikrointerwałowej, echa muzyki Bartóka i Weberna. Rihm, korzystając z zastanych środków, nie dokonywał ich hierarchizacji w obrębie własnego warsztatu, kładąc nacisk głównie na zachowanie spontaniczności procesu twórczego. Będąc przedstawicielem młodego pokolenia, kompozytorów niemieckich, dystansował się od powszechnego wówczas priorytetu strukturalizmu. W podejściu do zasad poszczególnych technik przejawiało się to w o wiele mniej rygorystycznym traktowaniu pryncypiów na rzecz intensyfikacji pierwiastka emocjonalnego i dramatycznego. Ślady owych tendencji zachowały się i w późniejszej twórczości Rihma w postaci swobodnego łączenia środków o awangardowej proweniencji z elementami pochodzenia historycznego (myślenie tematyczne, praca motywiczna, stylistyczne nawiązania do symfonizmu Brucknera i Mahlera itp.). Rihm nigdy jednak nie skłaniał się ku „nowej prostocie”, postulowanej m.in. przez D. Müller-Siemensa, M. Trojahna, H. Winbecka, lecz dążył raczej do urozmaicenia i wyrafinowania używanych środków przy jednoczesnej zrozumiałości i czytelności muzyki. Reprezentatywne dla tego okresu dzieła, zwłaszcza orkiestrowe, cechuje ekspresjonistyczny wyraz osiągany przez częste kontrasty, wybuchowe kulminacje, a także epicką narracyjność.

Środkowy okres twórczości Rihma, obejmujący lata 1980–90, znamionuje stopniowa krystalizacja postawy stylistycznej kompozytora. Młodzieńcza swoboda ustępuje coraz bardziej funkcjonalnemu traktowaniu zasobu środków warsztatowych oraz swoistej emocjonalności. Motywiczna bujność i grandilokwencja zanikają wobec rosnącego priorytetu lakoniczności i ekonomii gestów muzycznych. Redukcja środków idąca w parze z tendencją do zmniejszania aparatu wykonawczego zaważyła także na wzroście znaczenia twórczości kameralnej. Kompozytor nie zdystansował się jednak od wcześniejszych doświadczeń w zakresie kształtowania przebiegu utworu, nadal wykazując predylekcję do silnych i nagłych kontrastów. Rezygnacja z prowadzenia szerokich planów oraz kondensacja wyrazu spowodowały zagęszczenie narracji, co pociągnęło za sobą również wzrost formotwórczego znaczenia poszczególnych elementów syntaktycznych. W ostatnim, dojrzałym okresie ewolucji estetycznej Rihma, zaznaczyła się tendencja do łączenia dotychczasowych osiągnięć, syntezy wypracowanych środków i technik. Punkt ciężkości procesu twórczego przeniósł się ze sfery materiału muzyznego na rozmaite sposoby wykorzystania określonej idei formalnej. Kompozytor posługiwał się swego rodzaju szablonem formy, wypełniając go nowym materiałem w każdym kolejnym przypadku. Przykładem zastosowania owej techniki są utwory skomponowane na bazie szablonu zaprezentowanego w Et nunc I–II (1993) – każde z 4 ogniw cyklu orkiestrowego Vers une symphonie fleuve (1995–98), pomyślanego jako „work in progress”, jest przykładem odmiennego ujęcia schematu wyjściowego.

Znakomita erudycja Rihma w zakresie repertuaru muzycznego ostatniego stulecia uwidoczniła się wyraźnie w jego estetyce, przejawiając się m.in. w licznych aluzjach do klasyków współczesnych muzyki europejskiej. Sięgając do zdobyczy muzycznych „przodków” (wg określenia Rihma), kompozytor unikał cytowania, ograniczając się do ewokacji charakteru ich dzieł. Na płaszczyźnie gatunkowej, np. w kwartetach Rihma, można odnaleźć echa analogicznych dzieł Bartóka czy twórców II szkoły wiedeńskiej, z kolei dojrzałe utwory orkiestrowe wykazują wpływy estetyki L. Nona z jego ostatniego okresu. Wskazują na to zwłaszcza specyficzne rozwiązania fakturalne, m.in. kontrastowanie bloków brzmieniowych, przeciwstawianie homofonicznym kompleksom współbrzmień pojedynczych skupisk dźwięków.

Poetyckie zainteresowania Rihma zaowocowały sporą liczbą dzieł wokalno-instrumentalnych. Specyfika języka muzycznego kompozytora, a zwłaszcza predylekcja do traktowania przezeń całości utworu jako szeregu wyrazistych „zdarzeń”, epizodów, pozwoliła mu osiągnąć wysoki stopień integracji materiału słownego z muzycznym. Szczególnym uznaniem Rihma cieszyła się poezja H. Müllera, P. Celana, A. Rimbauda, a także utwory o wydźwięku ekspresjonistycznym; ich semantyczna zawartość oraz zagęszczenie emocji dobrze koresponduje z charakterystycznym dla kompozytora sposobem budowania napięć. Podobna sytuacja występuje w scenicznych utworach Rihma. Balet Tutuguri, wchodzący w skład cyklu sześciu dzieł opatrzonych tym tytułem, cechuje witalistyczna niemal „dzikość”. Poszczególne „zdarzenia” zestawione są tutaj w organiczny tok o wysokiej energii. Z kolei w operze Die Eroberung von Mexico, również do libretta A. Artauda, Rihm przenosi zasadę opozycyjności elementów muzycznych na płaszczyznę dramaturgiczną. To uznane dzieło sceniczne osnute zostało na wątkach historycznych, kompozytor potraktował jednak postaci dramatu w niestandardowy sposób, powierzając realizację roli Montezumy sopranowi, zaś Corteza barytonowi, przy czym obie partie są symultanicznie wspomagane przez 2 dodatkowe głosy (Montezumy przez sopran koloraturowy i alt, Corteza przez 2 narratorów). Idea wielowarstwowości dotyczy również rozmaitych rozwiązań fakturalnych i harmonicznych (od czystych współbrzmień konsonansów w polifonicznym ujęciu po bruityzm bloków klasterowych), dramaturgia utworu natomiast kształtowana jest konsekwentnie przez zasadę dualizmu i kontrastu. Inny tekst Artauda, Le Théâtre de Séraphin, posłużył kompozytorowi za kanwę dla szeregu dzieł opatrzonych tytułem Séraphin, spośród których wymienić należy eksperymentalny utwór sceniczny Séraphin. Versuch eines Theaters für Instrumente/Stimmen/… Wg założeń Rihma ostateczny kształt tego wielowątkowego dzieła ma zależeć od odbiorcy, którego rolą jest wychwycenie istotnych elementów z gąszczu przeróżnych warstw i splotów. Jest to niełatwe zadanie z uwagi na dużą koncentrację środków o skrajnie zróżnicowanym pochodzeniu, tworzących w sumie dość agresywną brzmieniowo, nasyconą ekspresyjnie tkankę. Podobne cechy wykazuje wiele wokalno-instrumentalnych kompozycji Rihma, nierzadko ewokujących apokaliptyczne wizje końca świata (Dies 1984, Andere Schatten 1985).

Literatura: Der Komponist Wolfgang Rihm. Ein Buch der Alten Oper Frankfurt, red. D. Rexroth, Moguncja 1985; R. Urmetzer Wolfgang Rihm. Ein Essay über und ein Gespräch mit Wolfgang Rihm, Stuttgart 1988; Wolfgang Rihm. Ausgesprochen, red. U. Mosch, Moguncja 1997; Musik nachdenken. Reinhardt Brinkmann und Wolfgang Rihm im Gespräch, Ratyzbona 2001.

Kompozycje

Instrumentalne:

IV Symfonia, 1944

I Symfonia, 1970

I Kwartet smyczkowy, 1970

II Kwartet smyczkowy, 1970

Klavierstücke, cykl na fortepian: I, 1970; II, 1971; III na fortepian na 4 ręce, 1971; IV, 1974; V „Tombeau”, 1975, wyk. pol. Warszawska Jesień 1983; VI „Bagatellen”, 1978; VII, 1980, wyk. pol. Warszawska Jesień 1983

Sinfoniae I na organy, 1970

Segmente na 18 instrumentów smyczkowych, 1971

Trakt na orkiestrę, 1971

Trio smyczkowe, 1971

Tristesse d’une étoile na kwartet smyczkowy, 1971

Grat na wiolonczelę, 1972

Hekton na skrzypce i fortepian, 1972

Trio fortepianowe, 1972

Deploration na flet, wiolonczelę i perkusję, 1973

Magma na orkiestrę, 1973

Morphonie na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 1973

Paraphrase na wiolonczelę, fortepian i perkusję, 1973

Dis-Kontur na orkiestrę, 1974

Siebengestalt na organy i tom-tom, 1974

II Symfonia, 1975

Sub-Kontur na orkiestrę, 1975

III Kwartet smyczkowy „Im Innersten”, 1976, wyk. pol. Warszawska Jesień 1996

7 Bruchstücke „Nachtordnung” na 15 instrumentów smyczkowych, 1976

Lichtzwang (Musik für Violine und Orchester I), 1976

Cuts and Disso Ives na orkiestrę, 1977

Musik für drei Streicher, 1977

Erscheinung (Skizze über Schubert) na 9 instrumentów smyczkowych i fortepian ad libitum, 1978

Abgesangsszenen, cykl na orkiestrę: I, 1979; V, 1979; 2. wersja na mezzosopran, baryton i orkiestrę, sł. F. Nietzsche, 1981

La musique creuse le ciel na 2 fortepiany i orkiestrę, 1979

Ländler na fortepian, 1979; 2. wersja na 13 instrumentów smyczkowych

Music-Hall-Suite na 8 instrumentów, 1979

Bann. Nachtschwärmerei na organy, 1980

Doppelgesang I na altówkę, wiolonczelę i orkiestrę, 1980

Nature morte-Still Alive na 13 instrumentów smyczkowych, 1980

IV Kwartet smyczkowy, 1981, wyk. pol. Warszawska Jesień 1993

Tutuguri, cykl na orkiestrę: Tutuguri I, 1981; Tutuguri II, 1982, Tutuguri III, 1981; Tutuguri IV dla recytatora ad libitum i orkiestrę, 1982

Tutuguri VI (Kreuze) na 6 perkusji, 1981

Walzer I „Sehnsuchtwalzer” na orkiestrę, 1981

Zeichen I (Double) na flet basowy, flet piccolo, klarnet, kontrabasowy, klarnet Es i 2 orkiestry, 1981

Canzona na 4 altówki, 1982

Chiffre, cykl na 3–17 instrumentów: I, 1982, wyk. pol. Warszawska Jesień 1987; II „Silence to Be
Beaten”
, 1985; III, 1985; IV, 1985, V, 1984; VI, 1985; VII, 1985; VIII, 1988

Fremde Szenen, cykl na trio fortepianowe: I, 1982; II „Charakterstück”, 1983; III, 1984

Gebild na wysoką trąbkę, perkusję i orkiestrę smyczkową, 1982; 2. wersja, 1997

I Koncert na altówkę i orkiestrę, 1983

V Kwartet smyczkowy, 1983

Doppelgesang II (Canzona) na klarnet, wiolonczelę i orkiestrę, 1983

Monodram na wiolonczelę i orkiestrę, 1983

VI Kwartet smyczkowy „Blaubuch”, 1984

Fusées na 16 instrumentów, 1984

Schattenstück na orkiestrę, 1984

Vorgefühle na orkiestrę, 1984

VII Kwartet smyczkowy „Veränderungen”, 1985

Abkehr (Aufzeichnung) na orkiestrę, 1985

Brahmsliebeswalzer na fortepian, 1985; 2. wersja na orkiestrę, 1988

Dämmerung (Aufzeichnung) na orkiestrę, 1985

Maske na 2 fortepiany, 1985

Sine nomine I na kwintet dęty blaszany, 1985

Spur na orkiestrę, 1985

Umriss (Aufzeichnung) na orkiestrę, 1986

Unbenannt, cykl na orkiestrę: I, 1986; II, 1987; III, 1990

Verzeichnung-Studie na altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1986

Walzer II „Drängender Walzer” na orkiestrę, 1987

Compresenze na orkiestrę, 1987

Danse na orkiestrę, 1987

Klangbeschreibung I, 1987, wyk. pol. Warszawska Jesień 1988

Klangbeschreibung III, 1987, wyk. pol. Warszawska Jesień 1988

Protokoll (Ein Traum) na 6 wiolonczeli, 1987

Splitter (Fragmente aus Oedipus) na 4 orkiestry, 1987

VIII Kwartet smyczkowy, 1988

Blick na orkiestrę, 1988

Duomonolog na skrzypce i wiolonczelę, 1988

Kein Firmament na 14 instrumentów, 1988

Abgewandt I na fortepian i 10 instrumentów, 1989

Bruchstück „Die Vorzeichen” na orkiestrę, 1989

Figur na 4 puzony, harfę i perkusję, 1989

Schwebende Begegnung na orkiestrę, 1989

Stück na 3 perkusje, 1989

Dunkles Spiel na 4–16 instrumentów i perkusję, 1990

Ins Offene… na orkiestrę, 1990; 2. wersja, 1992

Musik in memoriam Luigi Nono, cykl na 14 instrumentów, 1990: 1. Cantus firmusStudie, 2. Ricercare, 5. Abgewandt II

Musik in memoriam Luigi Nono, cykl na orkiestrę: 4. Umfassung na 2 grupy orkiestrowe, 1990; 5. La
lugubre
gondola/Das Eismeer na fortepian/2 fortepiany i 2 grupy orkiestrowe, 1992; 2. wersja na 2 fortepiany i 2 grupy orkiestrowe, 1994

Ungemaltes Bild na orkiestrę, 1990

Am Horizont (Stille Szene) na skrzypce, wiolonczelę i akordeon, 1991

Kalt na 5 instrumentów smyczkowych, 3 instrumenty dęte, fortepian i bęben, 1991

Kolchis na harfę, fortepian, wiolonczelę, kontrabas i perkusję, 1991 (w 1996 połączone z Pol i Nucleus w tryptyk)

Zwischen den Zeilen na kwartet smyczkowy, 1991

Augenblick na 12 wiolonczeli, 1992

Gesungene Zeit (Musik für Violine und Orchester II), 1992

Et nunc III na instrumenty dęte i perkusję, 1992–93

IX Kwartet smyczkowy „Quartettsatz I”, 1993

Antlitz na skrzypce i fortepian, 1993; 2. wersja na wiolonczelę i fortepian pt. Von weit

Musik für Violine und Orchester III, 1993

Form/Zwei Formen na 20 instrumentów, 1994

In nuce na altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1994

Musik für Oboe und Orchester, 1994

Nachtstudie na fortepian, 1994

Sphere (Kontrafaktur mit Klavier-Gegenkörper) na fortepian, instrumenty dęte i perkusję, 1994

In-Schrift na orkiestrę, 1995

Phantom und Eskapade na skrzypce i fortepian, 1995

Vers une Symphonie fleuve, cykl na orkiestrę: IIII, 1995; IV, 1998

Pol na 6 instrumentów, 1995; 2. wersja na 13 instrumentów, 1996

Ernster Gesang na orkiestrę, 1996

Gejagte Form na 24 instrumenty, 1996

Nucleus na 13 instrumentów, 1996

3 Zeichnungen aus „De coloribus” na skrzypce i kontrabas, 1997

XI Kwartet smyczkowy, 1997

Verborgene Formen na zespół kameralny, 1997

Gedrängte Form na zespół kameralny, 1998

Marsyas na trąbkę, perkusję i orkiestrę, 1998

Styx und Lethe na wiolonczelę i orkiestrę, 1998

Toccata na fortepian i orkiestrę, 1998

Über die Linie na wiolonczelę, 1998

Fetzen I na kwartet smyczkowy, 1999

Musik für Klarinette und Orchester, 1999

Spiegel und Fluss na orkiestrę, 1999

Sotto voce na fortepian i orkiestrę kameralną, 1999

Zwiesprache na fortepian, 1999

Im Anfang na orkiestrę, 2000

Concerto: Dithyrambe na kwartet smyczkowy i orkiestrę, 2000

Jagden und Formen na 25 instrumentów, 1995–2001 (obejmuje m.in. Gejagte Form, Verborgene Formen, Gedrängte Form)

Interscriptum na kwartet smyczkowy i fortepian (partia fortepianowa dokomponowana do XII Kwartetu smyczkowego), 2000–02

II Koncert na altówkę i orkiestrę, 2002

7 szkiców na klawesyn i orkiestrę smyczkową, 2002

XII Kwartet smyczkowy, 2002

Die Stücke des Sängers na harfę i zespół instrumentalny, 2002

Fetzen II na kwartet smyczkowy, 2002

Kwintet fortepianowy, 2002

Sphäre nach Studie na 2 kontrabasy, harfę, fortepian i 2 perkusje, 2002

Verwandlung na orkiestrę, 2002

Das Lesen der Schrift, 4 utwory na orkiestrę, 2003

Fetzen III na akordeon i kwartet smyczkowy, 2003

Gesangsstück „Triophantasie” na klarnet, skrzypce i fortepian, 2003

Unbenannt IV na organy i orkiestrę, 2003

Wokalne i wokalno-instrumentalne:

Gesänge na głos i fortepian, sł. G. Trakl, S. George, G. Heym i in., 1970

Sicut cervus desiderat ad fontes aquarum na sopran i zespół kameralny, 1970

4 Gedichte aus Atemwende na głos i fortepian, sł. P. Celan, 1973

Hervorgedunkelt na mezzosopran i 5 instrumentów, sł. P. Celan, 1974

Konzertarie „Telepsychogramm” na mezzosopran i orkiestrę, 1975

O notte na baryton i zespół kameralny, sł. Michał Anioł, 1975

Alexanderlieder na mezzosopran, baryton i fortepian, sł. E. Herbeck, 1976

III Symfonia na sopran, baryton, chór i orkiestrę, 1977

Hölderlin-Fragmente na głos i fortepian, sł. F. Hölderlin, 1977; także wersja z orkiestrą

Abgesangsszenen, cykl: II na głos średni i orkiestrę, sł. wg F. Nietzschego i Novalisa, 1979; III na baryton i orkiestrę, sł. P. Huchel, 1980; IV na mezzosopran i orkiestrę, sł. F. Nietzsche, 1980

Neue Alexanderlieder na głos i fortepian, sł. E.Herbeck, 1979

Lenz-Fragmente na głos i fortepian, sł. J.M.R. Lenz, 1980; także wersja z orkiestrą

Umhergetrieben, aufgewirbelt (Nietzsche-Fragmente) na mezzosopran, baryton, chór i flet, 1981

Wölfli-Liederbuch na głos i fortepian, sł. A. Wölfli, 1981; wersja z orkiestrą pt. Wölfli-Lieder, 1982

Mit geschlossenem Mund na chór podwójny, 1982

Abschiedstücke na głos żeński i 15 instrumentów, sł. W. Wondratschek, 1983

Dies na 4 głosy, 2 recytatorów, chór dziecięcy, chór mieszany, chór recytatorów i orkiestrę, sł. L. da Vinci i z Biblii, 1984

Umsungen na baryton, karnet, fagot, róg i kwintet smyczkowy, sł. F. Nietzsche, 1984

Andere Schatten na 3 głosy, recytatora, chór i orkiestrę, sł. Jean Paul, 1985

Was aber na 2 głosy i orkiestrę, sł. Pindar, 1986

Klangbeschreibung II „Innere Grenze” na 4 głosy żeńskie, 5 instrumentów dętych i 6 perkusji, sł. F. Nietzsche, 1987

Lowry-Lieder na głos i orkiestrę, sł. W. Wondratschek, 1987

Départ na 2 chóry i 22 instrumenty, sł. A. Rimbaud, 1988

Nachtwach na 8 głosów, chór, 4 puzony i woodblock, sł. z Biblii, 1988

Frau/Stimme na sopran i orkiestrę, sł. H. Müller, 1989

Geheimer Block na 4 głosy, chór i orkiestrę, 1989

Mein Tod (Requiem in memoriam Jane S.) na sopran i orkiestrę, sł. W. Wondratschek, 1989

Das Rot na głos i fortepian, sł. K. von Günderrode, 1990

Quo me rapis na 8 głosów i chór podwójny, sł. Horacy, 1990

Bildlos/Weglos na 7 głos żeński i orkiestrę, 1991

4 Gedichte na głos i fortepian, sł. P. Härding, 1993

Nashornlied na chór dziecięcy i fortepian, sł. kompozytor, 1993

Communio (Lux aeterna) na alt, chór i orkiestrę, 1994 (11. część kompozycji zbiorowej Requiem der Versöhnung)

O, meine Seele war ein Wald na mezzosopran, alt, harfę, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, sł. E. Lasker-Schüler, 1994

Raumage na chór i 5 perkusji, sł. Ajschylos, tłum. P. Handke, 1994

Maximum est unum na alt, chór podwójny, organy i orkiestrę, sł. N. Cusanus, J. Eckhart i in., 1996

3 Gedichte na głos i fortepian, sł. M. Thoné, 1997

Apokryph na głos i fortepian, sł. G. Büchner, 1997; wersja z orkiestrą pt. Lied

Responsorium na głos żeński i zespół kameralny, sł. Homer, 1997

3 späte Gedichte von H. Müller na alt i orkiestrę, 1998

Deutsches Stück mit Hamlet na mezzosopran, baryton i orkiestrę, sł. E. Mühsam, J.W. von Goethe i in., 1998

Nebendraussen na głos i fortepian, sł. H. Lenz, 1998

In doppelter Tiefe na mezzosopran, alt i orkiestrę, sł. M. van der Lubbe, 1999

Deus passus na 3 głosy, chór i orkiestrę, 2000

…fleuve V na mezzosopran, baryton i orkiestrę, 2000

Stilles Stück na baryton i 8 instrumentów smyczkowych, sł. H. Lenz, 2000

Arial Ariadne na sopran i orkiestrę kameralną, 2001

Astralis na chór, wiolonczelę i perkusję, 2001

6 Gedichte von F. Nietzsche na głos i fortepian, 2002

Brentano-Phantasie na głos i fortepian, 2002

Insula felix na 2 głosy, chór i małą orkiestrę, 2003

Lavant-Gesänge, 5 poematów na głos i fortepian, sł. Ch. Lavant, 2003

Stilles Stück II na tenor/baryton, róg i 8 instrumentów smyczkowych, sł. P. Fleming, 2003

Sceniczne:

Faust und Yorick, opera, libretto M. Fusten i F. Haas wg J. Tardieu, 1976, wyst. Mannheim 1977

Jakob Lenz, opera, libretto M. Fröhling wg G. Büchnera, 1978, wyst. Hamburg 1979, wyst. pol. Warszawska Jesień 1985

Tutuguri, balet, libretto wg A. Artauda, 1982, wyst. Berlin 1982

Die Hamletmaschine, teatr muzyczny, libretto kompozytor wg H. Müllera, 1986

Oedipus, teatr muzyczny, libretto kompozytor wg Sofoklesa (tłum. F. Hölderlin), F. Nietzschego i H. Müllera, 1987, wyst. Berlin 1987

Die Eroberung von Mexico, teatr muzyczny, libretto kompozytor wg A. Artauda, 1991, wyst. Hamburg 1992

Séraphin. Etude pour Séraphin, cykl na 4 puzony, 4 tuby i 6 perkusji, 1992

Séraphin. Versuch eines Theaters für Instrumente/Stimmen/… (bez tekstu), 1994, wyst. Frankfurt n. Menem 1994, wersja poszerz. 1996, wyst. Stuttgart 1996

Séraphin-Spuren na zespół kameralny i taśmę, 1996

Etude après Séraphin na zespół kameralny i taśmę, 1997