Raff, Joachim

Raff Joseph Joachim, *27 V 1822 Lachen (k. Zurychu), †24 VI 1882 Frankfurt n. Menem, niemiecki kompozytor. Gry na skrzypcach, fortepianie i organach uczył się pod kierunkiem ojca, Franza Josefa Raffa, muzyka i nauczyciela przybyłego w 1810 do Szwajcarii z Wirtembergii. Od 1840 Raff uczył w szkole powszechnej w Rapperswilu. W 1843 za sprawą Mendelssohna opublikował pierwsze utwory fortepianowe jako op. 2–6 w firmie Breitkopf & Härtel, Wiesbaden. W 1844 był nauczycielem gry na fortepianie i kopistą w Zurychu, w 1845 spotkał w Bazylei Liszta, który pomógł mu uzyskać posadę w sklepie z muzykaliami w Kolonii; Raff pisywał tam nadto krytyki muzyczne, spotkał się też z Mendelssohnem, którego uważał za swego mistrza. W 1847 zaprzyjaźnił się w Stuttgarcie z H. von Bülowem. W 1848 został kopistą i aranżerem w wydawnictwie muzycznym J. Schubertha w Hamburgu. W 1850 podjął pracę w Weimarze na stanowisku sekretarza i kopisty Liszta, który zlecał mu instrumentację swych dzieł i popierał jego poczynania twórcze, m.in. doprowadził do wystawienia opery König Alfred (1851). Negatywne przyjęcie rozprawy Die Wagnerfrage (1854) w środowisku Liszta, a zwłaszcza pragnienie zajęcia się własną pracą twórczą spowodowały, iż w 1856 Raff osiadł w Wiesbaden. W 1859 poślubił Doris Genast, aktorkę teatru w Weimarze i Wiesbaden. W 1863 otrzymał nagrodę wiedeńskiego Musikverein za I Symfonię; w ciągu następnych lat jego kompozycje weszły do repertuaru niemieckich orkiestr. Od 1877 dyrektor konserwatorium we Frankfurcie n. Menem; objął tam klasę kompozycji, z której wyszli m.in. E. MacDowell i A. Ritter, pozyskał też dla uczelni wielu pedagogów, m.in. Clarę Schumann. W 1902 odsłonięto we Frankfurcie pomnik Raffa, ufundowany staraniem H. von Bülowa.

W okresie pomiędzy ostatnimi dziełami Schumanna a rozkwitem instrumentalnej twórczości Brahmsa Raff był czołowym niemieckim twórcą wielkich form instrumentalnych, konstruowanych w oparciu o klasyczny model formalny. Tytuły jego symfonii jedynie sugerują właściwą dziełu kategorię wyrazu związaną z odczuciem przyrody (III Symfonia „Im Walde”, VII Symfonia „In den Alpen”) i przemian pór roku (symfonie VIII–XI); tylko V Symfonia „Lenore” odwołuje się do literackich skojarzeń. Całkowicie wolne od pozamuzycznych związków są kwartety smyczkowe i tria fortepianowe; Kwintet fortepianowy (1862) uznany został przez Bülowa za najbardziej znaczące dzieło niemieckiej kameralistyki od czasów Beethovena. Ważną pozycję stanowią suity fortepianowe, będące oryginalną próbą zestawienia barokowych i nowszych gatunków tanecznych, ogółem jednak niezmiernie obfita twórczość Raffa na fortepian oraz na skrzypce i fortepian zdominowana jest przez fantazje z oper i salonową miniaturę (m.in. Cavatina z Six morceaux op. 85); nurt muzyki salonowej objął również częściowo jego pieśni. Opery Raffa bądź nie doczekały się wystawienia (m.in. Samsori), bądź też nie odniosły sukcesu (König Alfred), a monumentalne oratorium Welt-Ende uznano za dzieło stylistycznie spóźnione.

Indywidualność Raffa rysuje się najlepiej w jego symfoniach, kwartetach i triach fortepianowych. Jego twórczość wyrasta z tradycji niemieckiej muzyki 1. połowy XIX w., zwłaszcza Beethovena (typ brzmienia, instrumentacja) i Mendelssohna (proporcje cyklu sonatowego, typ motoryki, pieśniowo-hymniczne ujęcia niektórych tematów), a pewne cechy strukturalne, płynące ze sposobu kształtowania fraz, zapowiadają styl J. Brahmsa i M. Brucha. Muzykę Raffa cechuje śpiewna melodyka o nieregularnej akcentuacji frazowej, dominującej nad pulsem metrycznym, niezwykle intensywna modulacyjność i faktura kontrapunktyczna; zespolenie tych cech pozwala na osiągnięcie płynnych, szerokooddechowych przebiegów o znacznym ładunku lirycznej ekspresji. Postać Raffa bywa błędnie zaliczana do skupionego wokół Liszta kręgu twórców, zwanego szkołą weimarską (H. Bronsart, P. Cornelius i R. Pohl). Pomimo współpracy z Lisztem Raff nie tylko jednak nie podzielał jego poglądów estetycznych (studium krytyki Die Wagnerfrage), ale również jako kompozytor nie uległ jego wpływom. Deklarowana przez Raffa już w 1853 potrzeba zachowania neutralności w silnie spolaryzowanym niemieckim środowisku muzycznym stworzyła wokół niego atmosferę nieufności i została przyjęta jako wyraz eklektyzmu. W istocie jego twórczość nie jest zjawiskiem w pełni ekwiwalentnym wobec przemian, które ogarnęły muzykę europejską w 2. połowy XIX w., ale jego symfonie i utwory kameralne stanowią w dziejach muzyki niemieckiej naturalne ogniwo pomiędzy epoką Mendelssohna i Schumanna z jednej, a Brahmsa z drugiej strony.

Literatura: A. Schäfer Chronologisch-systematisches Verzeichnis der Werke J. Raffs, Wiesbaden 1888, przedr. Tutzing 1974; wybór korespondencji Raffa, wyd. Helene Raff (córka Raffa), „Die Musik” I–IV, 1901/02–1904/05; P. Raabe Die Entstehungsgeschichte der ersten Orchesterwerke F. Liszts, Lipsk 1916; H. Raff J. Raff. Ein Lebensbild, Ratyzbona 1925 (zawiera katalog twórczości Raffa); M. Römer J.J. R. (1822–1882), Wiesbaden 1982; M. Wiegandt Vergessene Romantik? Studien zu J. Raff, C. Reinecke und zum Problem der Epigonalität in der Musik, Sinzig 1997; J. Deaville A „Daily Diary of the Weimar Dream”. J. Raffs Unpublished Letters to D. Genast, w: Liszt and His World, red. M. Saffle, Stuyvesant (Nowy Jork) 1997.