Radziwiłł, Maciej

Radziwiłł Maciej, książę, *ok. 1750 Szydłowiec, †1800 Nieśwież, od 1788 kasztelan litewski, polski kompozytor i librecista. Znane są 2 libretta Radziwiłła napisane w Nieświeżu, w okresie rozkwitu teatru dworskiego po 1780 na skutek sprowadzenia przez księcia Karola Radziwiłła (zw. Panie Kochanku) aktorów i muzyków (J.D. Holland, V. Nicollini), założenia szkoły muzyczno-baletowej, której uczniowie rekrutowali się z miejscowej ludności, oraz zespołu baletowego (kierowanego przez Pettinatiego i Łojkę). Radziwiłł napisał libretto (rękopis zachowany w Bibliotece Narodowej) do opery Agatka, czyli Przyjazd pana, wystawionej w 1784 podczas wizyty króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (muzyka J.D. Hollanda lub A. Danesiego) oraz do własnej 3-aktowej opery Wójt osady albiańskiej, reprezentującej nurt komedii muzycznej o tematyce chłopskiej, wystawionej w 1786 w letniej rezydencji Radziwiłłów w Albie k. Nieświeża.

Libretto do Agatki (jedynej zachowanej w całości opery skomponowanej dla scen magnackich) ma charakter sielankowy: na tle wątku miłosnego poruszane są sprawy społeczne (relacja dobry pan – poddani). Tekst wyróżnia się wśród innych librett z tego okresu, gdyż jest w całości wierszowany, zarówno w partiach śpiewanych (przewaga 8-zgłoskowca), jak i mówionych (przewaga 13-zgłoskowca). Autor sprawnie posługuje się środkami dramaturgicznymi (m.in. lapidarność dialogów), wprowadzając wielowątkową akcję z elementami komediowymi (rubaszny humor Walentego) oraz zróżnicowany język (postacie z ludu mazurzą, np. sentymentalno-sielankowa piosenka Agatki Biedne ptasęta, biedne pisklęta).

Po przeniesieniu się do Wilna (1788) Radziwiłł komponował utwory orkiestrowe, kameralne i fortepianowe, w tym 3-częściowe Divertimento D-dur o rozbudowanej obsadzie instrumentalnej (fagoty, rogi), 3-częciową Serenadę B-dur w stylu wczesnoklasycznym, polonezy orkiestrowe, m.in. La chasse (z klarnetami i rogami myśliwskimi) o charakterze programowo-ilustracyjnym (gonitwa, szczekanie psów, strzały).

Literatura: J. Prosnak Opera polska w teatrach magnackich XVIII wieku, „Muzyka” 1965 nr 1; A. Nowak-Romanowicz Muzyka polskiego oświecenia i wczesnego romantyzmu, Z dziejów polskiej kultury muzycznej t. 2, Kraków 1966; A. Nowak-Romanowicz Klasycyzm 1750–1830, «Historia Muzyki Polskiej» IV, red. S. Sutkowski, Warszawa 1995; A. Żórawska-Witkowska Muzyka na dworze i w teatrze Stanisława Augusta, Warszawa 1995.