Pratella Francesco Balilla, *1 II 1880 Lugo di Romagna, †17 V 1955 Rawenna, włoski pisarz muzyczny i kompozytor. Studiował kompozycję w Pesaro u P. Mascagniego i A. Cicognaniego. W latach 1912–26 był dyrektorem Liceo Musicale w Lugo, a od 1927 do 1945 w Rawennie. Współpracował z czasopismem mediolańskim „Gli avvenimenti” oraz kierował bolońskim „Il pensiero musicale” (od 1922). Zasłynął jako teoretyk futuryzmu muzycznego, choć działał także jako historyk muzyki i folklorysta, a ponadto przygotowywał — wraz z I. Pizzettim i G.F. Malipierem — wydania dawnej muzyki włoskiej.
Pratella w swoich trzech futurystycznych manifestach artystycznych z lat 1910, 1911 i 1912 krytykował brak nowatorstwa w muzyce włoskiej, propagował atonalność, mikrotonowość i polirytmię. Zawarte w manifestach awangardowe poglądy znalazły nikły oddźwięk w utworach kompozytora. Zaledwie kilka z nich charakteryzuje się nowatorstwem techniki kompozytorskiej, jak np. Musica futurista na orkiestrę, w której odszedł od tradycyjnego kształtowania formy i tonalności dur-moll, a tylko opera L’aviatore Dro może być uznana jako przykład utworu awangardowego, w którym realizowane były założenia futurystów. W kompozycji tej Pratella wykorzystał tzw. intonarumori L. Russola (instrumenty do wytwarzania hałasów, szumów i szmerów) oraz element przypadku w partiach chóralnych. Wiele utworów Pratelli odzwierciedla jego zainteresowania włoską muzyką ludową, zwłaszcza regionu Romania, z którego się wywodził. Folklor ten kompozytor wykorzystał głównie w swoich wczesnych utworach, m.in. w cyklu 5 poematów symfonicznych Romagna. Opracował też liczne włoskie pieśni ludowe. Ponadto transkrybował i wydał oratoria G. Carissimiego, wydał też inne utwory kompozytorów włoskich XVI–XVIII wieku, wśród nich sonaty klawesynowe G.M. Rutiniego.
Literatura: F.B. P. Autobiografia, Mediolan 1971; G. Carcagni Francesco Balilla Pratella. Il futurismo in musica, S. Sofia di Romagna 1982; D. Tampieri Francesco Balilla Pratella. Edizione, scritti, manoscritti musicali e futuristi, Rawenna 1995.
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
cykl 5 poematów symfonicznych Romagna op. 17–21, 1903–04
Musica futurista (później pt. Inno alla vita) op. 30, 1912, wersja zrewid. 1933
La guerra op. 32, 1913, wersja pt. Il rondó della vittoria 1932
kameralne, m.in.:
Trio fortepianowe op. 28, 1911
Giallo pallido op. 39, na kwartet smyczkowy, 1923
sonaty, utwory na skrzypce i fortepian
Wokalno-instrumentalne:
pieśni, m.in.:
Le canzoni del niente op. 36, na głos i fortepian, 1918
utwory chóralne, m.in. poemat symfoniczny La chiesa di Polenta na głos, chór i orkiestrę, 1903
Laudes creaturarum na głosy solowe, chór, orkiestrę i organy, 1927
Sceniczne:
opery (libretto kompozytor):
Lilia 1903, wyst. Lugo 1905
La sina d’Vergöun 1908, wyst. Bolonia 1909
L’aviatore Dro 1914, wyst. Lugo 1920
opera dla dzieci La ninna nanna della bambola 1922, wyst. Mediolan 1923
sacra rappresentazione La leggenda di San Fabiano, tekst A. Beltramelli i kompozytor, 1932, wyst. Bolonia 1939
operetki, muzyka teatralna i filmowa
Prace:
Manifesto dei musicisti futuristi, Mediolan 1910
Manifesto tecnico della musica futurista, Mediolan 1911
La distruzione della quadratura, Bolonia 1912
Teoria della musica, Bolonia 1912, wyd. 2. poszerz. 1919
Musica italiana, Bolonia 1915
Cronache e critiche dal 1905 al 1917, Bolonia 1918
Evoluzione della musica dal 1910 al 1917, Mediolan 1919
Saggio di gridi, canzoni, cori e danze del popolo italiano, Bolonia 1919
Appunti per lo studio de Harmonia, Bolonia 1930
Scritti vari di pensiero, di arte, di storia musicale, Bolonia 1933
Etnofonia di Romagna, Udine 1938
Primo documentario dell’etnofonia in Italia, Udine 1941
