Philidor, François-André

Philidor [filid ՛or], Danican Philidor, właściwie Danican, François-André, *7 IX 1726 Dreux, †31 VIII 1795 Londyn, kompozytor, szachista, członek rodziny muzyków królewskich, syn André Danicana Philiora. Uczeń A. Campry, kapelmistrza królewskiego w Wersalu, gdzie Philidor debiutował jako kompozytor. Wśród muzyków nauczył się gry w szachy; został graczem zawodowym, uważanym za mistrza. Od 1740 mieszkał w Paryżu, w 1743 jego motet wykonano na prestiżowym Concert Spirituel. W 1745 wyjechał w podróż do Holandii, Niemiec i Anglii, gdzie wydał L’analyze des échecs (Londyn 1749); został członkiem St. James’ Chess Club w Londynie. W Anglii przebywał do 1754, później wielokrotnie powracał do Londynu (1771, 1773, 1775–92). W Paryżu w 1756 wystawił swoją pierwszą operę Le diable à quatre. W latach 1759–65 stworzył 11 oper komicznych, z których większość cieszyła się powodzeniem (zwłaszcza Le sorcier, wystawiona w Comédie Italienne). W ostatnim dwudziestoleciu życia komponował mniej intensywnie. W 1779 w Londynie napisał entuzjastycznie przyjętą kantatę Carmen saeculare. Wybuch wojny (1793) między Anglią i Francją zastał Philidora w Londynie. Umieszczony na liście emigrantów nie powrócił już do Paryża.

Philidor obok P.A. Monsigny’ego i A.-E.-M. Grétry’ego należy do przedstawicieli francuskiej opery komicznej 2. połowy XVIII w. Zaznajomiony zarówno z francuskim, jak i włoskim stylem operowym, jako pierwszy przeszczepił zdobycze kompozytorów włoskich (Pergolesi) na grunt opery francuskiej. Operował bardzo dobrym warsztatem kompozytorskim i miał bogatą inwencję melodyczną oraz instrumentacyjną, co w połączeniu z wyczuciem komizmu owocowało oryginalnymi pomysłami, np. wplataniem do arii efektu onomatopei dla scharakteryzowania zawodu bohatera: drwala (Le bûcheron), kowala, woźnicy (Le maréchal ferrant), winiarza (Le sorcier), myśliwych (Tom Jones) lub wprowadzeniem efektu śpiewanego listu przewozowego (Le soldat magicien, Le bûcheron, Le maréchal ferrant).

We wczesnych komediach Philidora dominowała tematyka społeczna; farsa stawała się pretekstem do przedstawienia obrazu warstw społecznych oraz ludzkich słabości. Z czasem farsa (Blaise le savetier, Le soldat magicien) przekształciła się w wyszukaną komedię (Tom Jones, Les femmes vengées). Philidor współpracował zarówno z dobrymi librecistami (Sedaine, Favart), jak i uważanymi za przeciętnych, np. Poinsinet, autor librett do oper, dzięki którym Philidor wspiął się na szczyt swojej kariery (Le sorcier, Tom Jones, Ernelinde). Reputację Philidora jako kompozytora nadszarpnęło oskarżenie Burneya o zbyt bogate czerpanie z oper włoskich, co doprowadziło do zarzucania Philodorowi plagiatu, zwłaszcza w Ernelinde. Była to jedyna opera Philidora poddana aż czterokrotnym przeróbkom; jej wersja ostateczna uważana jest za pionierską próbę unowocześnienia pod względem dramatyczno-muzycznym repertuaru paryskiej Opéra.

Literatura: G. Allen The Life of Philidor, Musician and Chessplayer, Filadelfia 1858, poszerz. ²1863; G.-E. Bonnet L’oeuvre de Philidor, „La Revue de Musicologie” II, 1921; J.G. Rushton Philidor and the tragédie lyrique, „The Musical Times” CXVII, 1976; Ch.M. Carroll Philidor and the rebirth of opéra-comique, „The Opera Journal” 16, 1983; L’opéra-comique en France au XVIIIe siècle, red. Ph. Vendrix, Liège 1992; C. Rollin Philidor. Il musicista che giocava a scacchi, Brescia 1994; «Recherches sur la Musique Française Classique» XXVIII, 1993/95 (publikacja specjalna pt. Philidor. Musicien et joueur d’échecs).