Pedrell [pedrʹelj] Felipe, pseudonim Delpler, Offenbach, *9 II 1841 Tortosa, †9 VIII 1922 Barcelona, hiszpański pisarz muzyczny, kompozytor, pedagog. Od 1848 śpiewał w chórze katedralnym w Tortosie i uczył się muzyki (solfeż, harmonia) u Juana Antonia Nin y Serra. Dalsze wykształcenie zdobywał jako autodydakta, równocześnie (1868) pisał do „Almanaque musical” w Barcelonie, działał jako dyrygent (m.in. w latach 1873–75 w tamtejszej operetce) i podejmował próby kompozytorskie. W latach 1876–77 pracował we Włoszech, m.in. w bibliotekach w Rzymie; później przebywał w Paryżu, a w 1882 osiadł w Barcelonie, gdzie komponował opery, publikował artykuły, m.in. w „La España musical” i wydawał czasopisma: „Notas musicales y literarias” (1882–83), „Ilustración musical hispano-americana” (1888–96) oraz periodyk „Salterio sacro-hispano” (1882–1905), zawierający utwory dawnej muzyki hiszpańskiej. W latach 1894–1904 działał w Madrycie: jako pedagog w konserwatorium (1895–1903) i w Escuela de Estudios Superiores (1896–1903), redagował czasopismo „La música religiosa en España” (1896–99), kontynuując działalność kompozytorską i piśmienniczą, zajmował się także organizowaniem koncertów, chórów i pracą edytorską. Był członkiem Real Academia de Bellas Artes w San Fernando. W 1904 powrócił na stałe do Barcelony; porzucił komponowanie, kierował wydawnictwem Vidal y Llimano, a przede wszystkim zajął się pisaniem (np. studia o muzyce katalońskiej w „Revista musical catalana” 1904–10) oraz opracowywaniem i publikowaniem zbieranych przez całe życie materiałów źródłowych.
Pedrell jest w historii muzyki hiszpańskiej postacią ważną, a zarazem niezwykłą. Nie mając fachowego wykształcenia w zakresie kompozycji, muzykologii, pedagogiki i krytyki muzycznej odegrał, obok F. Barbieriego, zasadniczą rolę w odrodzeniu i ożywieniu twórczości muzycznej oraz w rozwoju nauki o muzyce w Hiszpanii w 2. połowie XIX w. Największą zasługą Pedrella jest to, że sam nie będąc muzykologiem potrafił stworzyć podstawy dla powstania i rozwoju tej dyscypliny naukowej. Dzięki wyjątkowej pracowitości i zdolnościom zapoczątkował badania źródłowe, gromadził materiały do historii dawnej muzyki, opracował i wydał jedno z pierwszych w Hiszpanii wydawnictw źródłowych «Hispaniae Schola Música Sacra» oraz dzieła wszystkie jednego z najwybitniejszych kompozytorów hiszpańskich 2. połowy XVI w., T.L. de Victorii. Jego kolekcję skatalogował później H. Anglès. Jako założyciel i redaktor kilku periodyków muzycznych rozwinął krytyczną publicystykę muzyczną w kraju, będąc autorem prac o charakterze biograficznym, leksykalnym i rozpraw historyczno-muzycznych zapoczątkował nowoczesne piśmiennictwo z zakresu historii muzyki. Nawiązywał szerokie kontakty z muzykami i muzykologami zagranicznymi, zwracając ich uwagę na dawną i nowszą muzykę hiszpańską. Podejmował tematykę muzyki kościelnej w Hiszpanii oraz folkloru muzycznego; opublikował pierwszy zbiór rodzimych melodii ludowych. Pedrell przyczynił się do powstania i ukształtowania narodowej szkoły hiszpańskiej w muzyce; dzieło jego kontynuowali uczniowie i przyjaciele należący do ówczesnej czołówki kompozytorów i muzyków hiszpańskich, m.in. M. de Falla, I. Albéniz, E. Granados, H. Anglès. Jako kompozytor Pedrell interesował się przede wszystkim operą. Próbował w swej twórczości scenicznej, stworzyć narodowy teatr operowy, nawiązując silnie do wzorów niemieckich (od Webera do Wagnera). Bardzo wysoko cenił tradycje Wagnerowskie, naśladował je tak dalece, że posuwał się nawet do przesady w szerzeniu tendencji narodowej w muzyce hiszpańskiej. Wzorował się także na niektórych technicznych osiągnięciach Wagnera, nawiązywał do jego harmoniki i posługiwał się techniką motywów przewodnich, np. w nie dokończonym tryptyku operowym Els Pirineus zaznaczają się wpływy Wagnera w nawiązaniu do średniowiecznej i renesansowej muzyki hiszpańskiej. Jednakże jego stosunkowo obfita twórczość sceniczna (opery komiczne, poematy liryczne, pisane m.in. na zamówienie przyjaciół w Ameryce – np. Eda czy Mara), jak również utwory instrumentalne i wokalne nie znalazły uznania i nie utrzymały się w repertuarze, toteż z początkiem XX w. Pedrell porzucił niemal zupełnie komponowanie. Dziś jego twórczość kompozytorska ma jedynie wartość historyczną.
Literatura: Al Maestro Pedrell. Escritos heortásticos, księga pamiątkowa Pedrella, red. N. Otaño, Tortosa 1911; A. Reiff Ein Katalog zu den Werken von Felipe Pedrell, „Archiv für Musikwissenschaft” III, 1921; H. Anglés Catáleg deis manuscrits musicals de la Collecció Pedrell, «Publicacions del Departament de Música de la Biblioteca de Catalunya» II, Barcelona 1921; H. Anglés Relations épistolaires entre C. Cui et Ph. Pedrell, „Fontes Artis Musicae” XIII, 1966; M.C. Gómez-Elegido Ruizolalla La correspondencia entre Felipe Pedrell y F.A. Barbieri, „Recerca musicológica” IV, 1984; G. Tebaldini Felipe Pedrell ed il dramma lirico spagnuolo, Turyn 1897; R. Mitjana Felipe Pedrell, Malaga 1901; F. Suarez Bravo La musique á Barcelone, „Zeitschrift der Internationalen Musikgesellschaft” III, 1901–02; H. de Curzon Felipe Pedrell et „Les Pyrénées”, Paryż 1902; A. Reiff Felipe Pedrell, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” III, 1920/21; L. Villalba Muñoz Felipe Pedrell, semblanza y biografía, Madryt 1922; M. de Falla Felipe Pedrell, „Revue Musicale” IV, 1923; E. Istel Felipe Pedrell, „The Musical Quarterly” XI, 1925; H. Anglés La música española desde la edad media hasta nuestros días, Barcelona 1941; Al ilustre compositor y musicólogo insigne Felipe Pedrell, fundador del nacionalismo musical español y padre de la musicología española, en el quincuagésimo aniversario de su muerte, „Annales Musicologiques” XXVII, 1972 (nr specjalny poświęcony Pedrellemu.); M. Jover Felipe Pedrell (1841–1922). Vida y obra, Tortosa 1972; F. Bonastre Felipe Pedrell. Acotaciones a una idea, Tarragona 1977; T. Snow „La Celestina” of Felipe Pedrell, „Celestinesca” I, 1979; A. Gallego Nuevas obras de Falla en América. El Canto a la Estrella, de „Los Pirineos”de Pedrell, „Inter-American Musie Review” XI, 1991; B. Rodríguez Algunas consideraciones musicales sobre el teatro lírico cantado en castellano, „Revista de musicología” XIV, 1991; D. Lichtenstein Felipe Pedrell, „Revista de musicología” XVI, 1993.
Prace:
Gramática musical, Barcelona 1872, 1883
Cartas a un amigo sobre la música de Wagner, Barcelona 1872
Los músicos españoles, Barcelona 1888
Diccionario técnico de la música, Barcelona 1894, 1899, przedruk Walencja 1992
Diccionario biográfico y bibliográfico de músicos y escritores de música españoles, portugueses y hispano-americanos antiguos y modernos, t.1 (A–G), Barcelona 1894–97
Folklore musical castillan du XVIe siècle, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” I, 1899/1900
La festa d’Elche ou le drame lyrique liturgique espagnol, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” I, 1899/1900, wydanie poszerzone pt. Documents pour servir à l’histoire des origines du théâtre musical, Paryż 1906
Prácticas preparatorias de instrumentación, Barcelona 1902
La musique indigène dans le théâtre espagnol du XVIIe siècle, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” V, 1903/04
La cançó popular catalana, Barcelona 1906
Catàlech de la Biblioteca musical de la Diputació de Barcelona, 2 t., Barcelona 1908–09
Jean I d’Aragon, compositeur de musique, w księdze pamiątkowej H. Riemanna, red. C. Mennicke, Lipsk 1909
L’églogue „La forêt sans amour” de Lope de Vega, et la musique et les musiciens du théâtre de Calderon, „Sammelbände der Internationalen Musikgesellschaft” XI, 1909/10
Músicos contemporáneos y de otros tiempos, Paryż 1910
Las formas pianísticas, 2 t., Madryt 1918
P.A. Eximeno, Madryt 1920, Walencja 1992
zbiory artystyczne:
Apuntes y observaciones sobre estética musical, Barcelona 1866
Por nuestra música, Barcelona 1891
Musicalerias, Walencja 1906
Jornadas de arte, Paryż 1911
Orientaciones, Paryż 1911
Lírica nacionalizada, Paryż 1913
wydania:
«Hispaniae Schola Música Sacra», 8 t., Barcelona 1894–98, przedruk Nowy Jork 1971, t. 3, 4, 7 i 8 wydanie H. Anglès w „Monumentos de la Música Española XXVII–XXIX, Barcelona 1966
Teatro lírico español anterior al siglo XIX, 5 t., La Coruña 1897–98
T.L. de Victoria. Opera omnia, 8 t., Lipsk 1902–13
El organista litúrgico español, Barcelona 1905
Antología de organistas clásicos españoles, 2 t., Madryt 1905–08, przedruk 1968
Cancionero musical popular español, 4 t., Valls 1918–22, 1936 (w 2 t.), 1958
Els madrigals i la missa de difunts d’En Brudieu, z H. Anglèsem, «Publications del Departament de Música de la Biblioteca de Catalunya» I, Barcelona 1921
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Esquisses symphoniques, 1867
Marche-hymne, 1871
Symphonie D-dur, 1872
Scherzo fantastique, 1872
Elegía a Romea, 1875
Meditación fúnebre, 1875
Mila, 1876
La veu de las montanyas, 1877
Marche triomphale, 1878
Gavotte, 1879
Gavotte, 1880
I trionfi, suita, 1880
Marxa fúnebre, 1885
kameralne:
Cuarteto de cuerda, 1878
Himne a Venus na flet, gitatrę, harfę, harmonium i fortepian, 1880
Preghiera dell’orfanello na kwintet smyczkowy, 1880
Serenata na smyczki, harmonium i fortepian, 1881
Sonata na fortepian, 1864
Estudios melódicos na fortepian, 2 zeszyty, 1866, 1867
Hojas de álbum na fortepian, 1867
liczne miniatury fortepianowe (walce, nokturny, impromptus, mazurki, romanse) oraz transkrypcje i fantazje oparte na fragmentach z oper
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
Noches de España na głos i fortepian, 1871
Consolations na głos i fortepian, 1876
14 Lais na głos i fortepian, 1879
La Primavera, cykl 12 pieśni na głos i fortepian, 1880
Balada y preghiera na głos i fortepian, 1880
Aires andaluces na głos i fortepian, 1889
Aires de la tierra na głos i fortepian, 1889
Canciones arabescas na głos i fortepian, 1906
25 Lieder na głos i fortepian, 1864–79
22 Melodías na głos i fortepian, 1863–81
Stabat Mater na chór a capella, 1856
Missa brevis na chór a capella, 1875
Cant de la montanya na chór a capella, 1877
Cançô llatina na chór a capella, 1878
Don Ramon i Don Joan na chór a capella, 1902
La festa de Tibulus na chór, smyczki i fortepian, 1879
La Matinada na głos solowy, chór i orkiestrę, 1905
Visió de Randa na głos solowy, chór i orkiestrę, 1905
Glossa na głos solowy, chór i orkiestrę, 1906
12 mszy na chór a cappela lub chór i organy (w tym 2 Requiem 1857, 1876)
Stabat Mater na chór a cappela lub chór i organy, 1858
Stabat Mater na chór a cappela lub chór i organy, 1866
Salve Regina na chór a cappela lub chór i organy, 1860
Salve Regina na chór a cappela lub chór i organy, 1875
Alleluia, oratorium na chór a cappela lub chór i organy, 1865
Dixit Dominus y Magnificat na chór a cappela lub chór i organy, 1862
Dixit Dominus y Magnificat na chór a cappela lub chór i organy, 1866
3 Lamentations na chór a cappela lub chór i organy 1869
ponadto szereg hymnów, antyfon i innych na chór a cappela lub chór i organy (niektóre wydane w „Salterio sacro-hispano”, 1882–1905)
Sceniczne:
El último Abencerraje, opera, libretto J.B. Altés, 1868, następnie kilkakrotnie przerabiana, wystawiona Barcelona 1874
Les aventures de Cocardy, opera, libretto Gelée-Bertal, 1873
Quasimodo, opera, libretto J. Barret wg V. Hugo, wystawiona Barcelona 1875
Le Roi Lear, opera, libretto A. Baralle, 1877; Mazeppa, libretto A. Lauzières de Thémines, 1878
Tasso à Ferrara, opera, libretto A. Lauzières de Thémines, wystawiona Madryt 1881
Cléopâtre, opera, libretto A. Lauzières de Thémines, 1878, wystawiona Madryt 1881
Eda, opera, 1887
Little Carmen, opera, 1888
Mara, opera, 1889
Els Pirineus (Los Pirineos), opera, libretto V. Balaguer, 1891, wystawiona Barcelona 1902
La Celestina, opera, libretto kompozytor wg F. de Rojasa, 1902, wystawiona Barcelona 1921
Ells i Elles, zerzuela, libretto J. Riera i Bertrán, 1873
La guardiola, zerzuela, libretto E. Vidal i Valenciano, 1873
Lluch-Llach, także pt. El diplomático, zerzuela, libretto A. Ferrer i Codina, 1873
Lo rei tranquil, zerzuela, libretto J. Riera, 1873
La veritat i la mentida, zerzuela, libretto C. Colomer, 1873
Los secuestradores, zerzuela, 1889