Pasquini, Bernardo

Pasquini [pask’^ui:ni] Bernardo, *7 XII 1637 Massa di Valdinievole (obec. Massa e Cozzile), †22 XI 1710 Rzym, włoski kompozytor, klawesynista i organista. Studiował w Uzzano u M. Bocciantiniego lub w Ferrarze u swego stryja oraz w Rzymie u A. Cestiego i L. Vittoriego. Całe życie związany z Rzymem, dokąd przybył ok. 1650. Był organistą w kościołach rzymskich: S. Maria in Vallicella (1657–63), S. Maria Maggiore (1663–67), S. Maria in Aracoeli (1664–1710), S. Luigi dei Francesi (1661–63, 1673–75) i Oratorio del SS. Crocifisso (1664–85). W 1664 grał na klawesynie przed Ludwikiem XIV w Paryżu, dokąd przybył ze świtą kardynała F. Chigiego; prawdopodobnie w związku z premierą oratorium Sant’Agnese w Wiedniu gościł krótko w 1678 na dworze Leopolda I, który bezskutecznie próbował go zatrudnić. Od 1666 do końca życia Pasquini pełnił obowiązki kapelmistrza i klawesynisty ks. G. Borghese. Jako kompozytor, dyrygent i instrumentalista pracował także dla królowej Krystyny Szwedzkiej, arcyks. Ferdynanda de’ Medici, ks. Lorenza i Paola Colonnów, kardynałów P. Ottoboniego i B. Pamphilego, biorąc udział w prestiżowych wydarzeniach muzycznych ówczesnego Rzymu: 6 I 1679 wystawienie opery Pasquiniego Dov’è amore è pietà zainaugurowało działalność Teatro Capranica, 2, 7 i 9 II 1687 w Palazzo Riario grano jego kantatę Accademia per musica z okazji koronacji Jakuba II Stuarta, w I 1690 w związku ze ślubem Karola II Hiszpańskiego z ks. Marianną w Palazzo Colonna wystawiono La caduta del regno dell’Amazzoni. W latach 1665, 1667, 1668, 1692 i 1700 Pasquini pełnił funkcję guardiano degli organisti w Congregazione di S. Cecilia; 26 IV 1706 został przyjęty do Accademia dell’Arcadia pod pseudonimem Protico Azetiano. Obok G. Frescobaldiego i D. Scarlattiego był najwybitniejszym wirtuozem instrumentów klawiszowych baroku; zwany „famosissimo Appolline dell’Italia” zajmował pozycję równie wysoką jak Corelli na polu muzyki skrzypcowej. Do uczniów Pasquiniego należeli m.in.: D. Scarlatti, D. Zipoli, A. Della Ciaja, J.P. Krieger i G. Muffat. Pasquini został pochowany z wielkimi honorami w kościele S. Lorenzo in Lucina.

Dowodem wielkiej popularności muzyki Pasquiniego jest fakt, że choć niewydawana, zachowała się w licznych rękopiśmiennych odpisach w czołowych bibiotekach europejskich. Do historii muzyki Pasquini przeszedł głównie jako wybitny twórca muzyki klawiszowej. Twórczość tę podzielić można na utwory da chiesa (przeważnie organowe), oraz da camera (wyłącznie klawesynowe). Pasquini jest twórcą włoskiej suity klawesynowej. W jego suitach panuje jeszcze duża swoboda co do liczby (od 2 do 5) i typu części tanecznych; w utworach o trzech lub więcej częściach przeważa układ o następstwie: allemanda – corrente – giga, który może być wzbogacony o gawot lub nieokreślony taniec, zupełnie brak sarabandy. Do najwybitniejszych dzieł Pasquiniego należą suity wariacyjne, arie, bizzarie oraz wariacje (passacaglie, folie i in.). Kompozycje te cechuje bogactwo inwencji, śmiałe eksperymenty harmoniczne i tonalne. Od wykonawcy wymagają zaawansowanej sprawności manualnej, umiejętności równoczesnego prowadzenia kilku odmiennych planów metrycznych, wykonania skomplikowanych i rozbudowanych pasaży, często wzorowanych na motywice skrzypcowej. Toccaty, występujące często pod nazwą tastata, są utworami krótkimi, pozbawionymi na ogół improwizacyjnego charakteru typowego dla dzieł Frescobaldiego. Pasquini duży nacisk kładł na zwartość formy i aspekty brzmieniowe toccaty, przeważa tu faktura homofonizująca i koncertująca. Do wyjątków należy rozbudowana toccata oparta na 6-nutowym motywie pedałowym oraz ilustracyjna Toccata con lo scherzo del cuccù. Owoce studiów, jakie Pasquini prowadził na dziełach Palestriny i Frescobaldiego, widać w polifonicznych koncypowanych organowych ricercarach, canzonach, capricciach, sonatach, fantazji i fudze. Utworami zupełnie wyjątkowymi są dwa zestawy po 14 sonat na jeden i dwa klawesyny, zapisane w formie basu cyfrowanego. Sonaty te powstały pod wpływem ówczesnej wiolinistyki i twórczości orkiestrowej: w duetach o formie włoskiej uwertury panuje technika koncertująca; sonaty solowe to 2–5-częściowe sonaty da chiesa.

Pasquini był czołowym kompozytorem rzymskiej sceny operowej, oratorium i kantaty 2. połowy XVII w. W jego utworach wokalno-instrumentalnych wyraźnie rozgraniczony jest recytatyw od arii, często występuje aria da capo, wariacja stroficzna, ostinato oraz pełne wyrazu zróżnicowane metrycznie arioso. Kunsztowne koloratury wokalne służą głównie podkreśleniu wyrazu, najczęściej ariom towarzyszy akompaniament samego tylko basso continuo. Udział instrumentów zarezerwowany jest dla samodzielnych sinfonii, introdukcji i partii ritornelowych, zbudowanych często w oparciu o zasadę concerto grosso. Wiele z dzieł wokalno-instrumentalnych Pasquiniego grano w najważniejszych miastach włoskich, a także poza Italią.

Literatura: A. Bonaventura Bernardo Pasquini, Ascoli Piceno 1923; G. Roncaglia Il Tirinto di Bernardo Pasquini e i suoi intermezzi, „La Rassegna Musicale Italiana” IV, 1931; E.J. Luin Bernardo Pasquini e il suo tricentenario, Rzym 1939; A. Damerini Di alcuni maestri toscani – „L’Aplauso musicale”di Bernardo Pasquini, „Chigiana” XII, 1955; W. Apel Geschichte der Orgel- und Klaviermusik bis 1700, Kassel 1967; A. Silbiger Italian Manuscript Sources of 17th-Century Keyboard Music, Ann Arbor 1980; E. Ozolins The Oratorios of Bernardo Pasquini, Los Angeles 1983; R. Lefevre Il Tirinto di Bernardo Pasquini all’Ariccia (1672), «Lunario Romano» XV, Rzym 1985; F. Tasini Bernardo Pasquini La sete di Christo (1683), „Rivista internazionale di musica sacra” IX, 1988.