Pallavicino, Carlo

Pallavicino [~cz´ino], Pallavicini Carlo, *ok. 1640 Salò, †29 I 1688 Drezno, włoski kompozytor i organista. Pierwsza wiadomość o C. Pallavicinie pochodzi z 1665: 9 XII został zatrudniony jako organista ai concerti w bazylice S. Antonio w Padwie. Prawdopodobnie od końca 1666 był wicekapelmistrzem, a po śmierci Schütza (1672) kapelmistrzem na dworze saskim w Dreźnie, lecz już w połowie 1673 powrócił do bazyliki S. Antonio, gdzie objął funkcję maestro dei concerti; 1674–85 piastował stanowisko dyrektora muzyki w Ospedale degli Incurabili w Wenecji (z tytułem maestro del coro). W 1685 elektor saski Johann Georg III, chcąc wprowadzić operę włoską na swój dwór, zaprosił C. Pallavicina do Drezna; w I 1687 został oficjalnie przyjęty na dwór z tytułem camerae ac theatralis musicae praefectus. Rękopisy utworów C. Pallavicina przechowywane są w Biblioteca Nazionale Marciana w Wenecji, Biblioteca Estense w Modenie, ponadto w bibliotece w Neapolu, Pesaro, Wiedniu, Monachium, Brukseli, Dreźnie, Paryżu.

C. Pallavicino był jednym z najważniejszych weneckich kompozytorów muzyki dramatycznej w latach 1666–87. Związany z teatrami Grimanich: SS. Giovanni e Paolo i ekskluzywnym S. Giovanni Grisostomo, skomponował dla nich większość (18) swych drammi; początkowo pisał również dla teatru San Moisè. Utwory sceniczne kształtował zgodnie z wymogami weneckiej publiczności, ograniczając maksymalnie recytatyw na rzecz wielu krótkich arii. Recytatywy, oparte zawsze o długo trzymane dźwięki, czasami urozmaicone niewielkimi amplifikacjami, stosował głównie w dialogach.

W dramma C. Pallavicina dominują arie, np. w Galieno jest ich 71, w L’amazone corsara – 62. Charakteryzują się one bardzo różnorodną konstrukcją, przy czym z upływem lat pojawia się coraz więcej arii oznaczonych da capo: od ok. 25% arii w Demetrio (1666) do ok. 50% w Diocleziano (1674), Enea in Italia (1675) i ponad 80% w Vespasiano (1678). Mimo określenia da capo nie każda ma budowę 3-częściową; nieraz da capo oznacza tylko dokładne powtórzenie (schemat AA¹), które śpiewak improwizując ozdabiał. Przykładem może być ośmiotaktowy (!) śpiew Olmiro Con la scherma (akt I, scena 6) z L’amazone corsara. Nieraz jednak kompozytor rozpisywał część powtarzaną nie stosując oznaczenia da capo (np. w Demetrio). C. Pallavicino stosował również układy zwrotkowe, 2- i 3-częściowe oraz arie dewizowe. P. Petrobelli w Massimo Puppieno wyróżnia ponadto typ arii a due, śpiewanej naprzemiennie przez 2 osoby, oraz arii duetto z ritornelem instrumentalnym, śpiewanej jako duet. W całej twórczości C. Pallavicina przeważają krótkie, kilkunastotaktowe arie, tylko z towarzyszeniem basso continuo. Śpiewna, choć nie wybujała melodyka bywa nieraz ozdabiana bardzo długimi i zróżnicowanymi koloraturami, najczęściej związanymi z interpretacją tekstu lub sytuacji dramatycznej. Czasami pojawiają się elementy popularnej piosenki weneckiej, takie jak szybkie parlando czy krótkie frazy na tle bardzo prostych połączeń harmonicznych.

Instrumenty biorą udział w rzadziej spotykanych rozbudowanych ariach, występując: 1. wyłącznie w ritornelach na początku i końcu oraz pomiędzy zwrotkami arii, 2. alternując z partią wokalną, 3. akompaniując wokaliście. Ten ostatni sposób, stosowany bardzo rzadko, dotyczy ściśle określonych sytuacji dramatycznych: scen ponurych, nocnych, snów, czarów. Zespół instrumentalny, zapisany w partyturze na czterech lub pięciu systemach (włączając w to basso continuo), obejmuje instrumenty smyczkowe, jednakże dla charakterystyki konkretnych sytuacji dramatycznych C. Pallavicino wprowadzał trąbki: uwertura do Diocleziano, mająca na celu podkreślenie świętowanego zwycięstwa, którym rozpoczyna się dramma, jest właściwie 3-częściowym koncertem na trąbkę i smyczki. Trąbka i kotły zostały wprowadzone również w Le amazoni nell’isole fortunate. Na ogół jednak (a jest to praktyka znana z partytur Cavallego) użycie trąbki, w sposób oczywisty wynikające z akcji dramatycznej, w partyturze nie jest zaznaczone. W kilku scenach C. Pallavicino wprowadził również flety i oboje.

Literatura: H.Ch. Wolff Die venezianische Oper in der zweiten Hälfte des 17. Jahrhunderts, Berlin 1937, 2. wyd. 1975; G. Bustico Un musicista salodiano del secolo XVII. C. Pallavicino, „Note d’archivio per la storia musicale” XVIII, 1941; S.T. Worsthorne Venetian Opera in the Seventeenth Century, Oksford 1954, przedr. 1968; J. Smith C. Pallavicino, „Proceedings of the Royal Musical Association” XCVI, 1969/70; P. Petrobelli La partitura del „Massimo Puppieno” di C. Pallavicino (Venezia 1684), w: Venezia e il melodramma nel Seicento, red. M.T. Muraro, Florencja 1976; C. Sartori I ricuperi dell’Ufficio Ricerche Fondi Musicali. D. Gabrielli, C. Pallavicino, Freschi, Legrenzi, Sartorio e M. Ziani, „Nuova Rivista Musicale Italiana” XIV, 1980; R. Walton „Massimo Puppieno”. The Original Setting, „South African Journal of Musicology” 3, 1983.