Nottebohm, Gustav

Nottebohm [nʹot^ebo:m] Martin Gustav, *12 XI 1817 Lüdenscheid (Westfalia), †29 X 1882 Graz, niemiecki muzykolog, nauczyciel muzyki i kompozytor. W latach 1838–39 studiował muzykę w Berlinie u L. Bergera i S.W. Dehna, w 1840–45 w Lipsku pod kierunkiem F. Mendelssohna-Bartholdy’ego i R. Schumanna. Od 1846 działał w Wiedniu, gdzie oddawał się pracy twórczej, pedagogicznej (głównie teoria muzyki i gra na fortepianie) i naukowej, m.in. w latach 1864–65 był archiwistą Gesellschaft der Musikfreunde. Przyjaźnił się z R. Schumannem, R. Volkmannem i J. Brahmsem, czego świadectwem jest zachowana korespondencja. Kompozycje Nottebohma nie zyskały trwałej popularności (większość pozostała w rękopisach), natomiast jego działalność pedagogiczna zaskarbiła mu uznanie współczesnych, a dorobek naukowy zapewnił stałe miejsce w historii muzyki.

Nottebohm jako jeden z pierwszych zaczął systematycznie gromadzić i studiować szkice muzyczne Beethovena, co pozwoliło na zrewidowanie chronologii powstania niektórych utworów oraz poznanie procesu twórczego tego kompozytora. Nottebohm współpracował przy wydaniu krytycznym L. van Beethovens Werke (Lipsk 1862–65) i przygotował katalog tematyczny jego kompozycji (2. wyd. 1868). Wyniki badań źródłowych publikował w licznych artykułach, wydanych później zbiorczo w książkach Beethoveniana (głównie artykuły z „Allgemeine Musikzeitung” z lat 1869–71), Beethovens Studien i pośmiertnie w Zweite Beethoveniana (artykuły z „Musikalisches Wochenblatt” z lat 1875–79), które wraz z monografiami szkicowników Beethovena (1865, 1880) przez długie lata były podstawowym materiałem źródłowym dla badań nad twórczością tego kompozytora, a sporządzony przez Nottebohma katalog tematyczny stanowił bazę dla katalogu G.L. Kinsky’ego (1955).

Duże znaczenie miały również jego studia nad twórczością Mozarta (Mozartiana 1880, współpraca przy redakcji W.A. Mozarts Werke, a według najnowszych badań w ostatnich latach życia praca nad przygotowaniem monografii sonat i fantazji fortepianowych Mozarta) i opracowanie katalogu tematycznego F. Schuberta (1874), który stał się podstawą dla katalogu O.E. Deutscha (1951).

Nottebohm należy – obok O. Jahna, L. von Köchla i F. Chrysandera – do generacji badaczy, którzy opierając się na udokumentowanych faktach i kompleksowej krytyce źródeł muzycznych zapoczątkowali nowoczesny sposób prowadzenia badań biograficznych i edytorskich. Jego prace stały się w ostatnich latach przedmiotem refleksji muzykologicznej (T.M. Whelan), a korespondencja dostarcza ciekawych informacji na temat organizacji życia muzycznego w XIX wieku.

Literatura: E. Mandyczewski Namen- und Sachregister zu Nottebohms Beethoveniana und Zweite Beethoveniana, Lipsk 1888, przedr. 1970; J. Brahms Briefwechsel, wyd. W. Altmann, t. 14, Lipsk 1920; Gustav Nottebohms Briefe an R. Volkmann, wyd. H. Clauss, Lüdenscheid 1967 (zawiera notę biograficzną, także korespondencję Nottebohmsa z R. Schumannem); F. Grasberger Gustav Nottebohms. Verdienst und eines Musikgelehrten, „Österreichische Musikzeitschrift” XXII, 1967; R. Federhofer-Königs Das Wiener Musikleben der Jahre 1846–1848 in der Korrespondenz Gustav Nottebohms – R. Schumann, „Studien zur Musikwissenschaft” XXXVII, 1986 (zawiera niepublikowane listy Nottebohmsa); H.J. Moser Gustav Nottebohms, «Westfälische Lebensbilder» VI, red. W. Steffens i H. Zuchorn, Münster 1957; L. Lockwood Nottebohms Revisited, w: Current Thoughts in Musicology, red. J.W. Grubbs i L. Perkins, Austin 1976; M. Schwager Nottebohms Revisited. Beethoven’s op. 14 no 1 in Perspective, „Studi musicali” XVI, 1987; T.M. Whelan Towards a History of Sketch Studies, dysertacja Brandeis University, 1990; D.L. Sills Bloch, Beethoven and Nottebohms. The Creative Process, «Studies in the History of Music» III, Nowy Jork 1992; I. Fellinger Unbekannte Mozart-Studien Nottebohms, w księdze kongresu Mozartowskiego 1991, red. I. Fuchs, Baden 1993.