Nicolaus de Perugia, Niccolò da Perugia, Niccolo del Proposto, *Perugia (?), włoski kompozytor działający w 2. poł. XIV w., najpewniej we Florencji. Prawdopodobnie urodził się w Perugii, gdzie jego ojciec pracował w administracji miejskiej. W 1362 Nicolaus de Perugia był wizytatorem klasztoru S. Trinità we Florencji. Niektórych informacji o jego życiu i działalności dostarczają kompozycje. Na podstawie kilku utworów, skomponowanych do tekstów florenckiego poety F. Sacchettiego (4 ballaty, 6 madrygałów i 2 caccie), sądzić można, że Nicolaus de Perugia w latach 1360–75 lub nawet przed 1360 przebywał we Florencji. Nie jest też wykluczone, że pewną część życia spędził w Perugii, gdzie prawdopodobnie ok. 1400 powstała caccia La fiera testa, zawierająca liczne aluzje do rodziny Viscontich, do której należała Perugia w latach 1400–02. Identyfikacja Nicolausa de Perugia z Ser Niccoló, florenckim śpiewakiem laud z 1393, jest niepewna.
Z twórczości Nicolausa de Perugia zachowało się 21 ballat (20 2-głosowych i 1 1-głosowa), 16 madrygałów (15 2-głosowych i 1 3-głosowa) i 4 caccie (3-głosowe). Muzyka do dalszych, napisanych do tekstów Sacchettiego, 3 ballat i 2 madrygałów zaginęła. Przypuszcza się, że wymieniana wśród jego kompozycji ballata Donna, posso io sperare, zaopatrzona w inskrypcję: „Ser Nicholay prepositi” i stylistycznie odbiegająca od pozostałych utworów, może być dziełem jego syna.
Utwory Nicolausa de Perugia, kompozytora współczesnego F. Landiniemu, zachowały się w kilku rkp., z których najważniejszy jest tzw. kodeks Squarcialupiego (Florencja, Biblioteca Medicea Laurenziana, Pal. 87). Poza 1-głosową ballatą Non so che di me fia, 3-głosowymi cacciami i 3-głosowym madrygałem O sommo specchio, kompozycje Nicolausa de Perugia utrzymane są w 2-głosowej, charakterystycznej dla muzyki włoskiej XIV w., obsadzie. W ballatach najczęściej tekstowane są oba głosy. Na ogół są to proste, krótkie utwory (ballata minima), z jednowierszową ripresą w formie sentencji o treści moralizatorskiej (Dio mi guardi). Przeważająca w nich sylabiczność zbliża je stylistycznie do formy laudy (niektóre z nich, np. Benché partir da te lub Dio mi guardi, są nawet kontrafakturami laudy), a drobne fragmenty melizmatyczne, przypadające zwłaszcza na pierwszą i przedostatnią sylabę każdego wersu, wskazują na wpływy madrygału. Oprócz ballaty dialogowej Donna, posso io sperare elementy dialogu istnieją również w ballacie Chiamo, non m’è risposto oraz w tekście ballaty I’son tuo, donna. Pod względem stylistycznym ballaty Nicolausa de Perugia stanowią jedno z najwcześniejszych świadectw nurtu florenckiej twórczości balladowej z końca XIV w., zwanego gusto borghese.
Madrygały i caccie Nicolausa de Perugia utrzymane są w kręgu tradycji Giovanniego da Cascia i Jacopa da Bologna. Większość madrygałów wykazuje cechy polifonii starego typu (symultatywna artykulacja tekstów w obu głosach, paralelizmy konsonansów doskonałych, krzyżowanie głosów), ze sporadycznym zastosowaniem krótkich odcinków imitacyjnych, wynikających z przesunięć tekstowych, zwłaszcza w ritornelach (madrygał O sommo specchio). W formach tych również widoczne są powiązania z laudą, czego przykładem jest m.in. madrygał Nel meço già del mar, będący kontrafakturą laudy Nel meço a due ladron. Bardziej indywidualny charakter tych form wyraża się natomiast w zróżnicowaniu opracowania muzycznego poszczególnych zwrotek (madrygały: Cogliendo per un prato, O giustitia, O sommo specchio i Virtù, loco non ci).
Literatura: E. Li Gotti, N. Pirrotta Il Sacchetti e la tecnica musicale del trecento italiano, Florencja 1935; A. Königslöw Die italienischen Madrigalisten des Trecento, Würzburg 1940; E. Li Gotti La poesia musicale italiana del secolo XIV, Palermo 1944; K. von Fischer Studien zur italienischen Musik des Trecento und frühen Quattrocento, Berno 1956; N. Pirrotta Il codice di Lucca, „Musica Disciplina” V, 1951; G. Reaney The Ms.Paris, BN, fonds ital. 568, „Musica Disciplina” XIV, 1960 oraz The Ms.London, BrM.Add.29987, «Musicological Studies and Documents» XIII, 1965; F.A. D’Accone Le compagnie dei Laudesi in Firenze durante l’ars nova, w: L’ars nova italiana del trecento II, materiały z sympozjum, Certaldo 1969 oraz Music and Musicians at the Florentine Monastery of Santa Trinità, 1360–1363, „Quadrivium” XII, 1971; A. Mazzantini Le ballate di Nicolaus da Perugia, w: L’ars nova italiana del trecento V, materiały z sympozjum, Palermo 1985; Il codice Squarcialupi. MS Mediceo Palatino 87, Biblioteca Medicea Laurenziana di Firenze, red. F.A. Gallo, Florencja 1992; B. McD. Wilson Madrigal, Lauda, and Local Style in Trecento Florence, „Journal of Musicology” XV, 1997.
Edycje: 16 madrygałów, 3 caccie, 17 ballat wyd. J. Wolf w: Der Squarcialupi-Codex Pal. 87…, Lippstadt 1955; Italian Secular Music, wyd. W.T. Marrocco, «Polyphonic Music of the Fourteenth Century» VIII, Monako 1972.
