Neidhart von Reuental

Neidhart, Nithart, von Reuental [n’ajt~ fon r’ojen~], *ok. 1180, †po 1237, niemiecki minnesinger. Wywodził się zapewne z bawarskiej szlachty i początkowo pozostawał w służbie ks. Ottona II w Landshut. Stosunkowo wcześnie (przed 1215) zyskał sławę jako poeta i śpiewak. Niektóre źródła poświadczają, że uczestniczył w wyprawie krzyżowej, jednak bez określenia dokładnej daty; być może była to V wyprawa krzyżowa Leopolda VI Austriackiego (1217) albo krucjata ces. Fryderyka II (1228). Wiadomo też, że Neidhart towarzyszył biskupowi Eberhardowi z Salzburga w jego podróży do Styrii. W 1232 lub 1233 Neidhart utracił łaski swego seniora i przeniósł się do Austrii, przechodząc pod patronat księcia austriackiego Fryderyka II. Związany z jego dworem przez pewien czas przebywał w Melk, następnie osiedlił się w nadanej mu posiadłości w Lengenbach w pobliżu Wiednia.

Neidhart jest jednym z najwybitniejszych przedstawicieli późnego niemieckiego minnesangu. Zachowała się stosunkowo duża liczba jego pieśni; z uwagi na treść i formę dzieli się je zwykle na dwie grupy: Sommerreien (‘pieśni letnie’ – 29) przeznaczone do wykonywania na wolnym powietrzu i Winterlieder (‘pieśni zimowe’ – 39) wykonywane w domu. Obie grupy są łatwo rozpoznawalne, ponieważ każdy z utworów rozpoczynają opisy przyrody stosowne do danej pory roku. W większości są to utwory taneczne, utrzymane w tradycyjnych formach zwrotkowych. Winterlieder w porównaniu z prostymi formalnie Sommerreien są szerzej rozbudowane, utrzymane w kunsztownej formie canzony, wykształconej w późnym minnesangu. W wielu pieśniach Neidhart odchodzi jednak od stylu i treści tego dworskiego nurtu artystycznego, wprowadzając motywy realistyczne, pełne życia sceny humorystyczne i parodie z wyraźnymi wpływami ludowymi, a także wzbogacając język poezji dworskiej słownictwem potocznym, niekiedy nawet grubiańskim. Liczne pieśni Neidharta zawierają interpolacje o charakterze autobiograficznym.

Ocena muzyczna pieśni jest trudna, ponieważ wszystkie utwory Neidharta, w tym 17 (18?) pieśni z melodiami, zachowały się w źródłach pochodzących z końca XIV i z XV w., i od chwili powstania dzieli je duża odległość czasowa. Uważa się jednak, że są one świadectwem wczesnego stadium rozwoju świeckich melodii jednogłosowych. Przypuszcza się też, że były wykonywane z towarzyszeniem instrumentów. Niektóre melodie występują w kilku przekazach w różnych wersjach, niekiedy z istotnymi ze względów tonalnych i stylistycznych zmianami wariantowymi. Twórczość poetycko-muzyczna Neidharta zyskała wielu naśladowców, a popularność jego pieśni sprawiła, że liczni autorzy pisali anonimowo wzorowane na nich utwory, zwane dziś pieśniami pseudo-Neidharta.

Literatura: W. Schmieder Zur Melodiebildung in Liedern von Neidhart, „Studien zur Musikwissenschaft” XVII, 1930; W. Weidmann Studien zur Entwicklung von Neidharts Lyrik, Bazylea 1947; E. Wiessner Kommentar zu Neidharts Liedern oraz Vollständiges Wörterbuch zu Neidharts Liedern, Lipsk 1954; K. Winkler Neidhart von Reuental, Kallmünz 1956; W. Müller-Blattau Melodietypen bei Neidhart von Reuental, „Annales Universitatis Saraviensis. Philosophische Fakultät” IX/1, 1960; K.H. Bertau Neidharts Lieder mit ihren Melodien, „Etudes Germaniques” XV, 1960; H. Lomnitzer Kritisches zu neueren Neidhart-Übertragungen, w ks. pam. U. Engela, Kassel 1964; E. Schwarz Die Heimatfrage bei Neidhart von Reuental, w: Formen mittelalterlicher Literatur, ks. pam. S. Beyschlaga, Göppingen 1970; E. Simon Neidhart and Neidhartiana. Notes on the History of Song Corpus, „Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur” XCIV, Tybinga 1972; E. Rohloff Gedanken zu „Neidharts Sangweisen” oraz Zu den Neidhart-Melodien. Rückerinnerung und neue Information, „Wissenschaftliche Zeitschrift der Martin-Luter-Universität Halle-Wittenberg Gesellschafts- und sprachwissenschaftliche Reihe” XXII, XXVII, 1973, 1979; U. Müller Neidhart („von Reuental”). Probleme der Edition und der modernen Aufführung, „Studia Musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae” XXVII, 1985; J. Rettelbach Eine neue Neidhart-Melodie, „Zeitschrift für deutsches Altertum und deutsche Literatur” CXVIII, 1989.