Neefe, Christian Gottlob

Neefe [nˊɛ:f^e] Christian Gottlob, *5 II 1748 Chemnitz, †26 I 1798 Dessau, niemiecki kompozytor, dyrygent, organista, pedagog i pisarz muzyczny. Muzyki uczył się w Chemnitz u organisty Wilhelmiego i Ch.G. Taga, kantora z Hohenstein. Od przynajmniej 12. roku życia komponował. Studia prawnicze odbył w latach 1769–71 w Lipsku, muzyczne tamże u J.A. Hillera. Udzielał prywatnie lekcji muzyki, w latach 1776–79 kierował wędrowną trupą teatralną Abla Seylera. W 1778 w Lipsku ożenił się z aktorką i śpiewaczką, S.M. Zink. W latach 1779–80 związany był z towarzystwem teatralnym G.F.W. Grossmanna w Bonn, od 1780 tamże z dworem książęcym, gdzie podjął obowiązki reżysera przedstawień teatralnych, kompozytora, dyrygenta i od 1782 instrumentalisty (klawesyn, organy i inne instrumenty do realizacji basso continuo). W latach 1779–81 (84) był przez pewien czas nauczycielem młodego L. van Beethovena; jego wpływ na rozwój późniejszego wiedeńskiego mistrza pozostaje kwestią sporną. Kontakty z Beethovenem utrzymywał jeszcze długo, do ok. 1792. Z biegiem czasu jego pozycja na dworze i sytuacja materialna pogarszała się, a w skutek czasowego zamknięcie teatru w Bonn (1784–89) zmusiło do utrzymywania się w znacznym stopniu z prywatnych lekcji. W 1794 wskutek wojny Austrii i Prus z Francją Neefe utracił dotychczasową pracę; pod koniec 1796 uzyskał posadę dyrektora muzycznego towarzystwa teatralnego w Dessau, gdzie wkrótce popadł w chorobę i zmarł.

W swej twórczości muzycznej Neefe reprezentował styl klasyczny, a w pismach i działalności idee oświeceniowe. Jako pedagog pozostawał pod znacznym wpływem Hillera. Duże sukcesy odnosiły ówcześnie wystawiane jego opery, singspiele i operetki, np. wysoko ceniona Adelheit von Veltheim czy monodram Sophonisbe, dziś już zupełnie zapomniane. Wartościowy pod względem muzycznym jest jego dorobek pieśniarski i fortepianowy. Rozbudowane serenady o zróżnicowanej budowie formalnej (zwrotkowe, wariacyjne) z efektami dramatycznymi, ballady w typie kantaty czy ody i inne utwory pieśniowe kształtowały podstawy wczesnych form pieśni romantycznych, a niektóre już wyraźnie antycypowały twórczość Schuberta. Utwory fortepianowe, współcześnie stanowiące najczęściej wykonywaną i wydawaną część jego dorobku, można podzielić na wczesne o typowo klasycznym charakterze zbliżonym do wczesnego Haydna, oraz późniejsze, zdradzające cechy romantyczne, z większym nacechowaniem emocjonalnym i bardziej rozbudowaną harmonią.

Literatura: O. Müller Neefe und seine Beziehungen zu Beethoven, „Chemnitzer Mitteilungen” VII, 1891; I. Leux Neue Neeferiana, Neues „Beethoven-Jahrbuch” I, 1924; O.E. Deutsch Zur Familiengeschichte der Neefe, I. Leux Christian Gottlob Neefe und Andreas Romberg oraz W. Engelhardt Die Kieler Handschrift der Autobiographie Christian Gottlob Neefes, „Zeitschrift für Musikwissenschaft” VII, 1924–25 (zawiera skrócony tekst autobiografii i katalog tematyczny utworów instrumentalnych); I. Leux Christian Gottlob Neefe 1748–98. Biographie und Instrumentalkompositionen, Lipsk 1925; P. Nettl Forgotten Musicians, Nowy Jork 1951, przedr. 1970; W. Engelhardt Bittschrift der Witwe Susanne Maria Neefe an den Erzherzog Maximilian, „Mitteilungen der Arbeitsgemeinschaft für rheinische Musikgeschichte” IV, 1956; K.H. Oehl Die Don Giovanni Übersetzung von Christian Gottlob Neefe, „Mozart-Jahrbuch” III 1962, wyd. 1963; H. Drux Eigenheiten in der Klavierkomposition Christian Gottlob Neefes, w: Studien zur Musikgeschichte des Rheinlandes, t. 3, księga pamiątkowa H. Hüschena, red. W. Eckart-Bäcker, «Beiträge zur Rheinischen Musikgeschichte» LXII, Kolonia 1965; W. Hess Christian Gottlob Neefe, ein Lehrer Beethovens, „Schweizerische Blasmusik” LVI, 1967; A. Becker Christian Gottlob Neefe und die Bonner Illuminaten, Bonn 1969; K. von Fischer Arietta Variata, w: Studies in Eighteenth-Century Music, księga pamiątkowa K. Geiringera, red. H.C.R. Landon i R.E. Chapman, Nowy Jork 1970; W. Kaden Was wissen wir über Beethovens Lehrer Christian Gottlob Neefe, «Beiträge zur Heimatgeschichte von Karl Marx Stadt» XIX, Karl Marx Stadt 1972; W. Kaden Beethovens Lehrer Christian Gottlob Neefe, w: II Schumann Tage, red. G. Müller i W. Geissler, Zwickau 1978, wyd. także w: Bericht über den Internationalen Beethoven-Kongress 20 bis 23 III 1977 in Berlin, red. H. Goldschmidt, K.-H. Köhler, K. Niemann, Lipsk 1978; L.E. Peake The Antecedents of Beethoven’s Liederkreis, „Music and Letters” VXIII, 1982; M. Spányi Christian Gottlob Neefe and his Klaviersonaten, „Clavivhord International” 6/2, 2002; H. Loos Das Monodram Sophonisbe von Christian Gottlob Neefe, “Glasbeno-pedagoški zbornik Akademije za Glasbo v Ljubljani” V, 2005; I. Woodfield Christian Gottlob Neefe and the Bonn National Theatre, with new light on the Beethoven family, „Music and Letters” 93/3, 2012; A. Kuhl Ein Topos des Heroischen? Die Darstellung der standhaften Frauenfigur in Christian Gottlob Neefes Adelheit von Veltheim und Wolfgang Amadé Mozarts Die Entführung aus dem Serail, „Mozart-Jahrbuch” 2013; I. Woodfield Christian Gottlob Neefe and the early reception of Le nozze di Figaro and Don Giovanni, „Newsletter of the Mozart Society of America” 20/1, 2016; H. Loos Christian Gottlob Neefe (1748–1798) und seine Bedeutung für Ludwig van Beethoven, w: Beethoven: Die Bonner Jahre, Kolonia 2020; J. van der Zanden Beethoven and Neefe – A Reappraisal, „Music and Letters” 102/1, 2021.