Müller Wilhelm, *7 X 1794 Dessau, †30 IX 1827 Dessau, niemiecki poeta romantyczny. W latach 1812–16 studiował filologię klasyczną i historię na uniwersytecie w Berlinie. W 1813 brał ochotniczo udział (jako porucznik strzelców gwardii) w walkach z Napoleonem. W latach 1817–18 odbył podróże do Austrii i Włoch. Ostatnie lata życia działał w Dessau jako bibliotekarz (u hr. Leopolda Friedricha), nauczyciel języków klasycznych oraz tłumacz i publicysta. Z tego czasu pochodzą 2 cykle wierszy: Die schöne Müllerin i Winterreise, wydane jako Gedichte aus den hinterlassenen Papieren eines reisenden Waldhornisten (1820 i 1824), dzięki którym Müller stał się sławny.
Müller bywa zaliczany do generacji późnych romantyków niemieckich; poprzedza H. Heinego, na którego zresztą wywarł wpływ. Krąg tematyczny jego twórczości był dosyć zróżnicowany; zaczynał od pieśni biesiadnych i towarzyskich, w których przeważały tony anakreontyczne. Żywe zaangażowanie w sprawy walk Greków przeciw Turkom o wolność stanowi genezę jego wierszy heroicznych, pisanych tetrametrem (Lieder der Griechen, 6 z., 1821–22). Najistotniejszym wkładem Müllera do romantycznej poezji niemieckiej stały się utwory zainspirowane twórczością ludową; ideałem estetycznym poety stała się tzw. mowa naturalna (Natursprache) pieśni ludowej. Szczególną funkcję w twórczości Müllera pełni nie liryka bezpośrednia, lecz tzw. liryka roli (Rollelied); jej prostota ma motywować i uprawdopodabniać teksty wkładane w usta prostych ludzi — bohaterami wierszy Müllera są: młynarczyk, pasterz, myśliwy, wędrowny muzyk (waltornista), pocztylion, młynarka, szynkarka, wędrowiec. Wędrówka, pojęcie dla romantyzmu kluczowe i symboliczne, zajmuje u Müllera miejsce wyróżnione; stanowi punkt odniesienia dla obu opowieści poetyckich (Pięknej młynarki i Podróży zimowej), które wniosły do twórczości Müllera typową dla romantyzmu tematykę miłości nieszczęśliwej, odrzucenia i samotności, wypowiedzianą z wyjątkową siłą ekspresji. Wersyfikację liryki Müllera cechuje prostota formy, a także swoista „muzyczność” wiersza wyrażająca się regularnością 4-wersowej strofy o stałej ilości akcentów (wiersz toniczny, w Winterreise również sylabotoniczny), przedtaktowość (wynik przewagi toku jambicznego) i stałość rymów.
Marzeniem Müllera było, aby jego wiersze otrzymały oprawę muzyczną; drugą część Gedichte aus den hinterlassenen Papieren… dedykował C.M. Weberowi w przekonaniu, że twórca Wolnego Strzelca uśpiewni jego wiersze liryczne. Lecz nie Weber a Schubert stał się kompozytorem, który wprowadził twórczość Müllera do historii muzyki. W dzieje pieśni romantycznej teksty Müllera wpisały się dzięki Die schöne Müllerin (1823) i Winterreise (1827). Oba cykle noszą charakter wypowiedzi nacechowanych autobiograficznie; Schubert zdaje się bowiem utożsamiać z bohaterem lirycznym wierszy Müllera. Według R.P Koepkego ok. 240 kompozytorów pisało pieśni do słów Müllera; powstawały one głównie za życia poety (zainteresowanie jego poezją z czasem malało, w 2. połowie XIX w. całkowicie wygasło). Do tekstów Müllera komponowali m.in.: C. Loewe, J. Brahms, H. Wolf, G. Meyerbeer, a także F. Abt, L. Berger, L. Erk, K. Kreutzer, J. Raff, F. Silcher. Były to najczęściej umuzycznienia utrzymane w stylu ludowo-popularnym, zawarte, często anonimowo, w słynnych zbiorach niemieckiej pieśni powszechnej, m.in.: J. Erk Germania, deutsches Volks-Gesangbuch (Berlin 1868), F.M. Böhme Volkstümliche Lieder der Deutschen (Lipsk 1895) oraz A.H. Hoffman von Fallersleben Unsere volkstümlichen Lieder (Lipsk 1900).
Edycje: Wilhelm Müller. Vermischte Schriften, 4 t., wyd. G. Schwab, Lipsk 1830; Wilhelm Müller. „Die Winterreise” und andere Gedichte, wyd. H.-R. Schwab, Frankfurt n. Menem 1986.
Literatura: R.P. Koepke Wilhelm Müllers Dichtung und musikalische Komposition, dysertacja Northwestern University, 1924; R. Vollmann Wilhelm Müller und die Romantik, w: A. Feil Franz Schubert „Die schöne Müllerin”, „Winterreise”, Stuttgart 1975; G. Hartung Wilhelm Müller und das deutsche Volkslied, „Weimarer Beiträge” XXIII, 1977; H. Hryszczyńska Wilhelm Müller – zapomniany poeta niezapomnianych pieśni, w: Poeci i ich muzyczny rezonans, «Muzyka i liryka» z. 4, red. M. Tomaszewski, Kraków 1994.
