Muffat, Georg

Muffat [müf´a] Georg, ochrzczony 1 VI 1653 Mégève (Sabaudia), †23 II 1704 Pasawa, niemiecki kompozytor i organista francuskiego pochodzenia. W dzieciństwie przybył do Alzacji, w latach 1663–69 uczył się w Paryżu, m.in. u J.-B. Lully’ego. Po powrocie w 1669 do Alzacji uczęszczał do kolegiów jezuickich w Sélestat, a w 1671 w Molsheim, gdzie został organistą kościoła farnego. W latach 1674–77 działał jako muzyk na dworze cesarza Leopolda I w Wiedniu, w 1677 przebywał w Pradze, rok później został organistą i muzykiem kameralnym arcybiskupa Maxa Gandolfa w Salzburgu. Ok. 1680 odbył podróż do Włoch, gdzie doskonalił swoje umiejętności muzyczne u B. Pasquiniego i A. Corellego. Skomponował wówczas utwory instrumentalne, które wykonywano w domu Corellego, opublikowane później w zbiorze Armonico tributo. W latach 1682–90 przebywał ponownie w Salzburgu, w 1690 wziął udział w uroczystościach koronacyjnych księcia Józefa, syna Leopolda I, w Augsburgu; dedykował wówczas cesarzowi Leopoldowi zbiór Apparatus musico-organisticus. W tym samym roku został kapelmistrzem i preceptorem na dworze biskupa Johanna Philippa von Lemberg w Pasawie, gdzie działał do końca życia.

Muffat był wybitnym przedstawicielem muzyki instrumentalnej. Jego twórczość stanowiła szczytowe stadium rozwoju południowo-niemieckiej i austriackiej muzyki orkiestrowej i organowej dojrzałego baroku. Zasługą Muffata jest przeniesienie do muzyki niemieckiej stylistycznych i wykonawczych zdobyczy kompozytorów francuskich i włoskich, po J.J. Frobergerze najsilniej dążył on do syntezy tych stylów.

Najbardziej francuskie oblicze mają oba Florilegia. Wśród tych niemieckich kompozycji, które z założenia miały naśladować maniery francuskie, zwłaszcza styl Lully’ego, stanowią one najpoważniejsze osiągnięcie. Składają się z 6–8-częściowych suit baletowych rozpoczynanych uwerturą francuską, po której następują tańce (menuet, gigue, gawot, bourree, sarabanda), okazjonalnie dopełniane innymi formami (air, rondeau, chaconne, passacaglia). Uwertura (cz. 1 wolna, w rytmach punkto- wanych, cz. 2 szybka, trójdzielna, fugowana), w której stosuje Muffat – podobnie jak Lully – tzw. małą repryzę, uzyskuje układ ABA₁ lub ABA₁B₁. W suitach dominuje faktura homofoniczna, choć pojawia się też technika fugowana, zwłaszcza jako imitacja inicjalna. Ważne znaczenie dla adaptacji wzorów francuskich mają też przedmowy do obu zbiorów, zawierające zalecenia „lullistów” dotyczące smyczkowania, kształtowania rytmiki (rytmy punktowane zamiast miarowych ósemek), artykulacji, agogiki, realizowania ozdobników i in.

W Armonico tributo i Ausserlesene Instrumental-Music zaznacza się włoska orientacja stylistyki; wpływ Corellego widoczny jest zarówno w samej idei concerto grosso, jak i kształcie harmonii, tematów, faktury. Muffat był pierwszym kompozytorem niemieckim, który napisał concerti grossi na wzór mistrza z Rzymu. Utwory z Armonico tributo wyraźnie nawiązują do op. 6 Corellego, choć noszą jeszcze nazwę sonaty. Obejmują one 4–7 części, nie wykazując określonego schematu; najczęściej ścierają się tu zasady sonaty da chiesa i da camera. Różnorodność cyklu pogłębiają wpływy suity francuskiej, a także niemieckiej polifonii z techniką fugi i cantus firmus. W warstwie stylistycznej i wyrazowej uderzają wzorowane na Corellim części wolne, majestatyczne, upostaciowane jako następstwo pionów akordowych, przedzielanych pauzami generalnymi, lub też jako przebieg kontrapunktyczny z dysonansowymi opóźnieniami.

Koncertowanie na wzór Corellego najobszerniej zrealizował Muffat w 12 concerti grossi zebranych w Ausserlesene Instrumental-Music. Podobnie jak w Armonico tributo występują tu wzorowane na Corellim sekwencje harmoniczne, progresje, szybkie kontrasty solo-tutti, efekty echa, żwawe fugata, energiczne przebiegi basowe. Concerti Muffata różnią się od dzieł Corellego m.in.: wprowadzeniem ronda i passacaglii, bardziej wyrazistą artykulacją, prostszą harmoniką, subtelną gradacją dynamiczną (p, pp, ppp). Wpływy włoskie widoczne są także w organowym zbiorze Apparatus musico-organisticus, zawierającym 12 wieloczęściowych toccat, chaconnę, passacaglię i cykl wariacji. W toccatach (uporządkowanych według tonacji kościelnych) Muffat nawiązuje do G. Frescobaldiego (śmiałe kontrasty, różne typy figuracji, chromatyka, rytmy lombardzkie). Wzorem B. Pasquiniego przenosi na grunt organowy środki typowe dla muzyki orkiestrowej, m.in. kontrasty fakturalne i agogiczne, uwerturę francuską, a także idiom kompozycji z basso continuo (np. w postaci naśladowania dyspozycji 2 skrzypiec i basso continuo). W Apparatus obecne są również wpływy Corellego (harmonika) oraz nawiązanie do rodzimej tradycji (J.J. Froberger, J.K. Kerll). Wszystkie te cechy świadczą o syntezie włoskich, francuskich, i niemieckich tendencji stylistycznych w twórczości Muffata, która przygotowuje i antycypuje styl mistrzów XVIII w. Myśl teoretyczna Muffata, wyrażona w wielu przedmowach do zbiorów, wyłożona została w Regulae concentuum partiturae, najcenniejszym niemieckim podręczniku generałbasu z XVII stulecia.

Literatura: E. v. Werra Georg Muffat (…) und Gottlieb Muffat (…) bio-bibliographische Studien, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” VIII, 1893; A. Schering Georg Muffat „Ausserlesene mit Ernst und Lust gemengte Instrumental-Musik”, 1701, „Zeitschrift der Interenationalen Musikgesellschaft” V, 1903–04; F. Raugel Georg Muffat en Alsace, „Revue de Musicologie” XXXVI, 1954; R. Walter Georg Muffat und sein „Apparatus musico-organisticus”, „Musik und Altar” XI, 1959; H. Federhofer Biographische Beiträge zu G. Muffat und J.J. Fux, „Die Musikforschung” XIII, 1960; A. Layer Georg Muffats Ausbildungsjahre bei den Jesuiten, „Die Musikforschung” XV, 1962; K. Cooper, J. Zsakó Georg Muffat’s Observations on the Lully Style of Performance, „The Musical Quarterly” LIII, 1967; F.W. Riedel Der Einfluss der italienischen Klaviermusik des 17. Jahrhunderts auf die Entwicklung der Musik für Tasteninstrumente in Deutschland, ,,Analecta Musicologica” V, 1968; W. Kolneder Georg Muffat zur Aufführungspraxis, Strasburg 1970; S. Harris Lully, Corelli, Muffat and the Eighteenth-Century Orchestral String Body, „Music and Letters” LIV 1973; K. Schütz Die Toccaten des Apparatus musico-organisticus von Georg Muffat, w: De ratione in musica, ks. pamiątkowa E. Schenka, Kassel 1975.