logotypes-ue_ENG

Mocquereau, André

Biogram i literatura

Mocquereau [moker’o] André, Dom, *6 VI 1849 La Tessoualle (Maine-et-Loire), †18 I 1930 Solesmes, francuski muzykolog i badacz chorału gregoriańskiego, OSB. Uczył się gry na wiolonczeli, po 1871 przez kilka lat występował w zespole kameralnym Ch. Dancli w Paryżu. W 1875 wstąpił do zakonu benedyktynów w Solesmes, gdzie w 1877 złożył śluby zakonne, a w 1879 otrzymał święcenia kapłańskie. Z ośrodkiem benedyktynów w Solesmes był związany do końca życia. Tu był uczniem i wieloletnim współpracownikiem J. Pothiera. Z końcem lat 80. rozwinął szeroką działalność, kierując pracami klasztornego skryptorium i chórem klasztornym (1889–1914). W 1889 zainicjował wydawanie monumentalnej serii źródłowej «Paléographie musicale», będącej krytyczną edycją najważniejszych zabytków muzyki średniowiecza, a od 1911 wydawał założone przez siebie czasopismo „Revue grégorienne”. W obu wydawnictwach publikował m.in. własne rozprawy nauk, z zakresu paleografii muzycznej, rytmiki i stosunków słowno-muzycznych w chorale. W latach 1902–08 był przeorem klasztoru w Solesmes, a w 1904 został członkiem papieskiej komisji przygotowującej tzw. edycję watykańską ksiąg liturgicznych; komponował utwory religijne (m.in. Alleluia, Rosa vemans).

Szeroko rozwinięta działalność Mocquereaua, podbudowana dużą muzykalnością i wybitnym temperamentem polemicznym, koncentrowała się wokół badań źródłowych, poszukiwania tzw. „autentycznej” wersji chorału oraz sposobów jego wykonywania, zwłaszcza w zakresie rytmicznego ukształtowania melodii. Szczególnie intensywnie Mocquereau zajął się poszerzaniem zbiorów klasztornych, obejmujących reprodukcje najważniejszych i najstarszych rękopisów liturgiczno-muzycznych, reprezentujących różne tradycje śpiewów chorałowych. W tym celu rozbudował i zreorganizował prace w skryptorium, tworząc metodycznie działającą pracownię paleograficzną. Fotografowaniem zabytków zajmowała się wyszkolona ekipa zakonników, wysyłana do wielu bibliotek europejskich. Sam Mocquereau w latach 1888–91 również podejmował liczne podróże naukowe po Francji i innych krajach. Pod jego kierunkiem opracowywano zgromadzone zbiory, sporządzając transkrypcje i charakterystyczne dla jego metody badawczej tabelaryczne zestawienia porównawcze repertuaru melodii chorałowych, a przede wszystkim publikując faksymilia rękopiśmiennych źródeł w pierwszych 13 tomach serii «Paléographie musicale». Forma publikowanych źródeł, głównie graduałów, a także pojedynczych utworów (np. graduału Justus ut palma na podstawie przeszło 200 rękopisów spisanych na przestrzeni 7 wieków), reprezentujących różne tradycje chorałowe, umożliwiła korzystanie w celach naukowych z trudno dostępnego materiału źródłowego. Edycja ta wpłynęła na intensyfikację badań nad chorałem gregoriańskim.

Gromadzenie i wydawanie źródeł służyło praktycznemu wykorzystaniu zebranych materiałów. Zgodnie z ówczesnym dążeniem do rekonstrukcji chorału i powrotu do najstarszych, „autentycznych” tradycji śpiewów liturgicznych, tworzyło to podstawę dla reformy chorałowej podjętej w 1904 przez papieża Piusa X. Mocquereau aktywnie włączył się w ruch reformatorski. Już w latach 80. występował w obronie wydanego przez Pothiera Libergradualis (1883), przeciwko atakującym tę publikację stronnikom oficjalnej wersji chorału, opublikowanej w 1868 przez F. Pusteta w Ratyzbonie i będącej powtórzeniem tzw. edycji medycejskiej z lat 1614–15. Zadanie przygotowania nowej oficjalnej watykańskiej edycji chorału Pius X powierzył skryptorium w Solesmes i powołał komisję, kierowaną przez Pothiera, w której skład weszli m.in. Mocquereau, P. Wagner i A. Gastoué. Wkrótce jednak Mocquereau wycofał się z prac komisji, ponieważ jego metody konstruowania „autentycznej” wersji chorału na podstawie najstarszych przekazów źródłowych bez uwzględniania narosłych z czasem zniekształceń melodii, pozostawały w sprzeczności ze stanowiskiem Pothiera, który większą wagę przywiązywał do żywej tradycji i współczesnych wariantów śpiewów chorałowych. Nie zachwiało to jednak pozycją skryptorium w Solesmes, w którym przygotowano wiele edycji oficjalnych ksiąg liturgicznych, począwszy od Graduale romanum (1908).

Bardzo ważne znaczenie dla rozwoju badań nad chorałem miały prace Mocquereaua dotyczące rytmu i tradycyjnych sposobów wykonywania chorału. Badanie obu tych zagadnień wiązał z „tradycją rytmiczną” zawartą w średniowiecznych źródłach muzycznych. Problematyce tej poświęcił szereg studiów szczegółowych, dotyczących m.in. zależności pomiędzy gregoriańskimi formułami kadencyjnymi a klauzulami tekstu słownego oraz związków pomiędzy akcentem i rytmem. Opublikował też Liber usualis – pierwszą edycję chorału ze znakami rytmicznymi (1903), a podstawy swojej teorii rytmicznej interpretacji chorału wyłożył w Le nombre musical. Propagowanemu przez Pothiera „swobodnemu rytmowi oratorskiemu”, którego podstawę tworzyła budowa tekstu oparta na swobodnym następstwie długich i krótkich wartości sylab określanych niezbyt precyzyjnie, Mocquereau przeciwstawił koncepcję ekwalistycznego „swobodnego rytmu muzycznego”, którego istotę, polegającą na zmienności i alternacji stanu ruchu (arsis, élan) i stanu spoczynku (thesis, repos), określało nie słowo, ale melodia. W notacji muzycznej Mocquereau posługiwał się specjalnymi znakami rytmicznymi zapożyczonymi ze starych rękopisów lub pochodzącymi z własnej inwencji. Teoria rytmu Mocquereau’a, która nigdy nie stała się systemem zamkniętym, była ostro krytykowana i zwalczana. Mimo to rozpowszechniła się szeroko, przyczyniając się do popularyzacji i stworzenia nowego stylu wykonawczego chorału, a modyfikowana i uzupełniana stanowi niekiedy do dziś podstawę współczesnej interpretacji melodii chorałowych.

Literatura: P. Combe Bibliographie de Dom A. Mocquereau, „Etudes grégoriennes” II, 1957; N. Rousseau L’école grégorienne de Solesmes 1883–1910, Tournai 1910; J. Gajard Le nombre musical grégorien de Dom Mocquereau, Notre grand deuil oraz La „Paléographie musicale” et Dom Mocquereau, „Revue grégorienne” XII, 1927, XV, 1930 oraz XVII, 1932; J. Waard De gregoriaansche Zangen naar Dom Mocquereau, Tournai 1929; D. Johner Ein Besuch bei Dom A. Mocquereau, „Benedictinische Monatsschrift” XII, 1930; G.M. Suñol Dom Mocquereau, „Revista musicale catalana” XXVI, 1930; J.A. de Donostia A propos du nombre musical grégorien de Dom Mocquereau, Paryż 1930; M. Blanc L’enseignement musical de Solesmes et la prière chrétienne, Paryż 1953; P. Combe Histoire de la restauration du chant grégorien d’après des documents inédits, Solesmes 1969; H. Hucke Die Cheironomie und die Entstehung der Neumenschrift, „Die Musikforschung” XXXII, 1979; J. Claire Dom A. Mocquereau Cinquante ans après sa mort, „Etudes grégoriennes” XIX, 1980; W. Rudziński Dom A. Mocquereau jako teoretyk rytmu. W 50-tą rocznicę śmierci, „Muzyka”, Warszawa 1980 nr 3; J. Smits van Waesberghe Dom Guido von Arezzo, Dom A. Mocquereau, Dom Eugène Cardine und das Problem des authentischen Vortrags des gregorianischen Chorals, w: Ut mens concordet voci, ks. pam. E. Cardine, red. J.B. Göschl, St. Ottilien 1980; A. Vernooij Honderd jaar «Paléographie musicale», „Gregoriusblad” CXIII, 1989; K. Bergeron A Lifetime of Chant, w: Disciplining Music. Musicology and its Canons, red. K. Bergeron, Ph.V. Bohlman, Chicago 1992.

Prace

La psalmodie romaine et l’accent tonique latin, Tournai 1895

L’art grégorien, son but, ses procédés, ses caractères, Solesmes 1896

Notes sur l’influence de l’accent et du cursus tonique latins dans le chant ambrosien, Mediolan 1897

Méthode du chant grégorien, Tournai 1899

Petit traité de psalmodie, Tournai 1904

Le nombre musical grégorien ou rythmique grégorienne, 2 t., Tournai 1908, 1927

Petit traité de psalmodie traditionelle, Tournai 1921

wydania:

«Paléographie musicale» t. I–XIII, Solesmes 1889–1930

Livre d’orgue, Solesmes 1898

Paroissien romain. Liber usualis, Tournai 1903

liczne artykuły w: „Rassegna gregoriana”, „Revue grégorienne”, «Monographies grégoriennes», Solesmes I, 1910, II, 1911, III, 1922, IV (z Dom Gajardem), 1924, VII, 1926