Langer, Susanne K.

Langer [l´ӕŋ^er] Susanne K., *20 XII 1895 Nowy Jork, †17 VII 1985 Old Lyme (Connecticut), amerykańska filozof i estetyk. W 1926 uzyskała doktorat w Radcliffe College w Cambridge (Massachusetts), gdzie w latach 1927–42 prowadziła zajęcia; W latach 1945–50 wykładowca Columbia University; wykładała też na uniwersytetach stanowych: Delaware 1943, Nowy Jork 1945, Ohio 1950, Waszyngton 1952/53, Michigan 1954; W 1954 objęła katedrę filozofii w Connecticut College for Women w New London i nauczała tam do 1962.

Langer reprezentowała orientację semantyczną w estetyce. Nawiązując do filozofii form symbolicznych E. Cassirera interpretowała sztukę, w tym także muzykę, jako autonomiczne systemy znaków różne od dyskursywnego języka informacyjnego. Dążyła do stworzenia ogólnej teorii sztuki poprzez uogólnienie jednej szczegółowej teorii, którą stworzyła dla muzyki, uważając, że analiza znaczenia muzycznego może stanowić podstawę uogólnień i dostarczyć przekonującej teorii znaczenia dla wszystkich sztuk. „Bardzo dużo rozważań i zagadek, które spotyka się wcześniej lub później we wszystkich sztukach, znajduje swoje najbardziej przejrzyste wyrażenie, a więc i swą najbardziej dotykalną formę w muzyce. Filozoficzne problemy sztuki są zasadniczo tak powiązane, że można podjąć prawie każdy z nich w każdym punkcie” (Feeling and Form). Muzyka, według Langer, jest „formą znaczącą”, a jej znaczenie ma charakter symboliczny. Cechuje ją pewna ambiwalencja treści, zawiera bowiem nie tylko treść, ale i przemijającą grę treści; może artykułować uczucia nie wiążąc się z nimi na stałe. W swej najwyższej formie muzyka jest niespełnionym symbolem, „znaczenia zaś, do których daje się sprowadzić, są artykulacjami uczuciowych, życiowych i zmysłowych przeżyć” (Nowy sens filozofii). Zasady artykulacji muzyki są tak różne, że każdy kompozytor znajduje swój własny idiom, nawet w obrębie tradycji, którą odziedziczył. Muzyka jest zatem logiczną ekspresją uczuć, uczucia natomiast „w szerokim sensie wszystkiego, co jest w jakiś sposób odczuwane” – znakiem umysłowości. Powstanie i rozwój umysłu jest przedmiotem ostatniego dzieła Langer, Mind. An Essay on Human Feeling. Ten obszerny traktat, posiadający wymiar antropologiczny, stanowi zarazem ukoronowanie nowatorskich rozwiązań Langer w zakresie filozofii teorii sztuki. Filozofia Langer wpłynęła inspirująco na metody badania dzieła muzycznego.

Literatura: C. Danto Mind and Feeling. Form as Presence. Langer as Philosopher, R.B. de Sousa Theleology and the Great Shift oraz S. Morawski Art as Semblance, „The Journal of Philosophy” LXXXI, 1984 nr 11 (referaty wygłoszone na poświęconym filozofii Langer sympozjum, 28 XII 1984 Nowy Jork).