Lachner Franz Paul, *2 IV 1803 Rain am Lech (Górna Bawaria), †20 I 1890 Monachium, niemiecki kompozytor i dyrygent. Gry na fortepianie i organach uczył się w Rain u ojca, Antona Lachnera, miejscowego organisty, który swych czterech synów i obydwie córki wykształcił na muzyków. Po jego śmierci Franz Lachner znalazł się w 1822 w Monachium jako nauczyciel muzyki i organista, a także skrzypek, wiolonczelista, kontrabasista i waltornista orkiestry tamtejszego Isartortheater. W 1823 został organistą kościoła ewangelickiego w Wiedniu; tam doskonalił swe umiejętności u S. Sechtera i Abbé Stadlera; przystał też do kręgu uczestników spotkań artystycznych z udziałem F. Schuberta i M. von Schwinda, z którym zawarł długoletnią przyjaźń. W 1827 został wicekapelmistrzem, a w 1829 kapelmistrzem wiedeńskiego Kärntnertortheater; od 1834 prowadził orkiestrę dworską w Mannheim. W 1836 osiadł w Monachium jako dyrygent opery dworskiej, Königliche Vokalkapelle, a od 1852 także Generalmusikdirektor tamtejszego uniwersytetu. Prowadził również regularne koncerty monachijskiej Musikalische Akademie oraz festiwale muzyczne (Monachium 1855, 1863, Salzburg 1855, Akwizgran 1861, 1870). Po przybyciu Wagnera i H. von Bülowa do Monachium w 1864, Franz Lachner – dla uniknięcia konfliktu – zwrócił się w 1865 o przeniesienie na emeryturę (co nastąpiło ostatecznie w 1868), zachowując autorytet i niezależną pozycję w środowisku artystycznym Monachium.
Trzon dorobku Franza Lachnera stanowią dzieła orkiestrowe, w latach wiedeńskich reprezentowane przez symfonie, z których wydarzeniem artystycznym była V „Passionata”, w 1834 wyróżniona 1. nagrodą na konkursie w Wiedniu (2. nagrodę otrzymała wówczas Symfonia op. 15 I.F. Dobrzyńskiego). W okresie monachijskim główną formą wypowiedzi Lachnera stały się suity orkiestrowe, spośród których VII Suitę uważano za wybitną pozycję niemieckiej symfoniki. Opera Catarina Cornaro uchodzi za szczególnie udany niemiecki odpowiednik wielkiej opery w typie meyerbeerowskim; z innych dzieł cenione było jego Requiem. Franz Lachner był przedstawicielem (nie epigonem, jak bywa określany) 1. pokolenia niemieckich romantyków, wielu z nich przeżył niemal o pół wieku, pozostając wiernym wczesnoromantycznej stylistyce; w jego twórczości zaznaczają się filiacje z muzyką Beethovena, Spohra i Schuberta, a predylekcja kompozytora do tonacji molowych i wzmożonej uczuciowości wskazuje na więź z Mendelssohnem. Zaufanie do umiejętności praktycznych i stała dyspozycja twórcza sprawiały, że jego dzieła powstawały spontanicznie, bez głębszej refleksji nad stylem i przesłaniem artystycznym. Podobnymi cechami odznaczała się również dyrygencka sztuka Lachnera, co doprowadziło do nieporozumień z Wagnerem, który podkreślał jednak wkład Lachnera w monachijskie sukcesy swych dramatów muzycznych, polegający na długoletniej pracy nad podniesieniem smaku i poziomu artystycznego tamtejszego środowiska muzycznego.
Literatura: F. Steuer Verzeichnis der Werke von Franz Lachner, w: Zeitgenössische Tondichter, wyd. M. Chop (M. Charles), Lipsk 1890; O. Kronseder Franz Lachner, Lipsk 1903, L.K. Mayer Franz Lachner als Instrumental-Komponist, dysertacja uniwersytetu w Monachium 1922, A. Würz Franz Lachner als dramatischer Komponist, dysertacja uniwersytetu w Monachium 1927; G. Wagner Franz Lachner als Liederkomponist, nebst einem biographischen Teil und dem thematischen Verzeichnis sämtlicher Lieder, dysertacja uniwersytetu w Moguncji 1969; U. Konrad Der Wiener Kompositionswettbewerb 1835 und Franz Liszt’s Sinfonia passionata. Ein Beitrag zur Geschichte der Sinfonie nach Beethoven, [w]: „Augsburger Jahrbuchfur Musikwissenschaft“ 3, 1986; M. Negrey Dobrzyński and Lachner: Two Laureates of the Viennese Composing Competition in 1835, w: Beethoven 4. Studien und Interpretationen, cz. III Materiały sympozjum „Beethoven i jego Wiedeń. Warszawa 2008”, red. M. Tomaszewski i M. Chrenkoff, Kraków 2009.
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Koncert c-moll na harfę i orkiestrę, 1828
I Symfonia Es-dur op. 32, wyd. Wiedeń 1828
Koncert d-moll na flet i orkiestrę, 1832
Koncert d-moll na harfę i orkiestrę, 1833
II Symfonia F-dur 1833
III Symfonia d-moll op. 41, wyd. Wiedeń 1834
IV Symfonia E-dur 1834
V Symfonia c-moll „Passionata” zw. „Preis-Symphonie” op. 52, wyd. Wiedeń 1835
VI Symfonia D-dur op. 56, wyd. Wiedeń 1837
VII Symfonia d-moll „Elegie in Form einer Symphonie” op. 58, 1839
VIII Symfonia g-moll op. 100, wyd. Moguncja 1851
I Suita d-moll op. 113 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1861
II Suita e-moll op. 115 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1862
III Suita f-moll op. 122 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1864
IV Suita Es-dur op. 129 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1865
V Suita c-moll op. 135 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1868
VI Suita C-dur op. 150 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1871
Ball-Suite D-dur op. 170 na orkiestrę, wyd. Lipsk 1874
VII Suita d-moll op. 190 na orkiestrę, wyd. Moguncja 1881
uwertury, marsze i in.
kameralne:
Kwintet F-dur na flet, obój, klarnet, róg i fagot, 1823
Septet Es-dur na flet, klarnet, róg, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1824
Trio fortepianowe E-dur, 1828
Kwintet Es-dur na flet, obój, klarnet, róg i fagot, 1829
Trio fortepianowe c-moll, 1829
Trio B-dur na fortepian, klarnet i róg, 1830
Kwintet smyczkowy c-moll 1834, wyd. Moguncja 1864 jako op. 121
Kwartet smyczkowy h-moll op. 75, 1843
Kwartet smyczkowy A-dur op. 76, 1843
Kwartet smyczkowy Es-dur op. 77, 1843
Kwartet smyczkowy d-moll op. 120, 1849
Kwintet fortepianowy a-moll op. 139, 1868
Kwintet fortepianowy c-moll op. 145, 1869
Oktet B-dur na flet, obój, 2 klarnety, 2 rogi, 2 puzony, op. 156, wyd. Lipsk 1850
Kwartet smyczkowy G-dur op. 169, 1849, wyd. Moguncja 1875
Kwartet smyczkowy e-moll op. 173, 1850, wyd. Moguncja 1875
Nonet F-dur na flet, obój, klarnet, fagot, róg, skrzypce, altówkę, wiolonczelę i kontrabas, 1875
utwory na 4 i 5 wiolonczel, na skrzypce i fortepian, wiolonczelę i fortepian, róg i fortepian
na fortepian, m.in.:
3 sonaty, suity, ronda, wariacje, miniatury
na fortepian na 4 ręce, m.in.:
2 sonaty, fantazje
na organy:
Sonata f-moll na organy op. 175, wyd. Monachium 1876
Sonata c-moll na organy op. 176, wyd. Monachium 1876
Sonata a-moll na organy op. 177, wyd. Monachium 1876
6 Präludien und Fugen na organy, 1856
na harfę:
Drei Lieder ohne Worte, 1856
Wokalne:
Stabat Mater op. 154 na chór a cappella, Lipsk 1856
4 msze na chór a cappella, m.in. d-moll op. 155, Lipsk 1856
Wokalno-instrumentalne:
ok. 200 pieśni solowych
pieśni z udziałem fortepianu i rogu lub wiolonczeli duety, tercety
Msza Es-dur op. 92 na 2 głosy i organy, 1838
na głosy solowe, chór i orkiestrę:
3 kantaty, m.in. Die vier Menschenalter op. 31, sł. J.G. Seidel, 1829
Moses, oratorium op. 45, sł. E. von Bauernfeld, 1833
3 msze, m.in. Missa solemnis Es-dur op. 52, wyd. Monachium 1829
Requiem f-moll op. 146, Lipsk 1856, 2. wersja 1872
Sceniczne:
opery:
Die Bürgschaft, libretto K. von Biedenfeld wg F. Schillera, wyst. Budapeszt 1828
Alidia, libretto O. Prechtler, wyst. Monachium 1839
Catarina Cornaro, libretto H. de Saint-Georges, wyst. Monachium 1841
Benvenuto Cellini, libretto H.A. Barbier i A.F.L. de Wailly, wyst. Monachium 1849
muzyka do sztuk teatralnych, m.in.:
König Ödipus wg Sofoklesa, wyst. Monachium 1852