Kjerulf [śʹerülf] Halfdan, *17 IX 1815 Christiania (obecnie Oslo), †11 VIII 1868 Grefsen (koło Christianii), norweski kompozytor. Ojciec Kjerulfa pochodził z rodziny duńskiej, matka była Norweżką i wywodziła się z rodziny muzyków. Kjerulf w dzieciństwie odebrał jedynie domowe wykształcenie muzyczne. Na życzenie ojca, który był prawnikiem, studiował w Christianii prawo. Dopiero w 1840, podczas rocznego pobytu we Francji, gdzie przebywał jako rekonwalescent po ciężkiej chorobie, miał okazję bliżej zapoznać się z muzyką, z wielką orkiestrą i operą; to zadecydowało o dalszych losach Kjerulfa Po śmierci ojca (1841) rzucił studia prawnicze i zaczął komponować. W 1841 zostały opublikowane jego pierwsze utwory (Sex Sange op. 1). Był w Christianii nauczycielem fortepianu i równocześnie redaktorem działu polityczno-zagranicznego w piśmie rządowym „Den Constitutionelle” (1841–47). W latach 1845–49 pracował również jako dyrygent chóru studenckiego Den norske studentersangforening; zaczął wówczas komponować pieśni na chór męski. Odczuwał jednak dotkliwie braki w wykształceniu muzycznym, podjął więc studia w Christianii u C. Arnolda; w 1849 otrzymał stypendium i wyjechał najpierw do Danii, gdzie przez rok uczył się kontrapunktu u N.W. Gadego, a później do Lipska na studia w tamtejszym konserwatorium u E.F. Richtera. W VI 1851 wrócił do Christianii i pracował tam już do końca życia jako nauczyciel fortepianu, dyrygent i kompozytor. W 1857 zainicjował wraz z G. Conradim pierwsze w Norwegii koncerty abonamentowe, które prowadził do 1859. Założył również podwójny kwartet wokalny Kjerulfs Kvartett, którym kierował do końca życia. W 1865 został członkiem Kungliga Musikaliska Akademien w Sztokholmie.
Twórczość Kjerulfa jest stosunkowo niewielka i ogranicza się do małych form. Obejmuje ona 108 pieśni solowych, ok. 40 kompozycji na chór i 10 albumów utworów fortepianowych, odegrała jednak dużą rolę w rozwoju muzyki norweskiej. Niektóre utwory Kjerulfa są zbliżone w charakterze do ówczesnego konwencjonalnego stylu salonowego, inne zaś nacechowane oryginalnością, która ma swe źródło w inspiracji norweskim folklorem. Działalność kompozytorska Kjerulfa przypada na okres silnie przejawiających się w Norwegii tendencji do odrodzenia kultury narodowej. Punkt wyjścia dla twórczości Kjerulfa stanowi styl romantyków niemieckich, Mendelssohna i Schumanna, na który nakładają się specyficzne właściwości wywodzące się z rodzimych tradycji ludowych. Poza dwoma zbiorami opracowań melodii ludowych (25 udvalgte norske Folkedandse i Norske Folkeviser), odznaczającymi się zaawansowaną harmoniką, śmiałymi dysonansami i zbliżonymi już w charakterze do znacznie późniejszych Slätter Griega, Kjerulf nie posługiwał się oryginałem ludowym w swych utworach, natomiast przetwarzał jego właściwości metro-rytmiczne, specyficzne zwroty melodyczne i cechy tonalne, tworząc w ten sposób indywidualny język muzyczny. Jest to widoczne już w jego pierwszych utworach (Nøkken z Sex Sange op. 1). Z folkloru wywodzą się również charakterystyczne dla stylu Kjerulfa modalizmy, które występują w krótszych lub dłuższych fragmentach utworów, wplecione między odcinki o wyraźnej tonalności dur-moll. Nierzadko pojawiają się w węzłowych punktach utworów, na cezurach, na początku lub w zakończeniach (np. Skizze op. 24 nr 4). Najczęściej występują u Kjerulfa elementy eolskie (np. Synnøves Sang op. 6 nr 3, Intermezzo op. 27 nr 1, Skizze op. 28 nr 4) i frygijskie (np. Idyll op. 4 nr 2, Vidste du vei op. 3 nr 5, Venevil op. 6 nr 6), niekiedy lidyjskie (np. Caprice op. 12 nr 4). Sposób traktowania folkloru przez Kjerulfa stał się wzorem dla późniejszych kompozytorów norweskich, m.in. dla Griega. Kjerulf jest pierwszym wielkim twórcą pieśni w Norwegii. Są to utwory o prostej na ogół budowie zwrotkowej i wielkiej różnorodności nastrojów. Pieśni na chór męski, stanowiące ważną część jego twórczości, zajmują do dziś trwałe miejsce w repertuarze norweskich chórów. Utwory Kjerulfa wydawane były często wiele lat po ich powstaniu, częściowo już po śmierci kompozytora. Obecnie twórczość Kjerulfa przeżywa w Norwegii renesans, zarówno jeśli chodzi o jej spublikowanie, jak i wykonywanie.
Literatura: Halfdan Kjerulf, av hans efterladte papirer, red. W. Moe, Christiania 1917–18; K. Nyblom Halfdan Kjerulf, Sztokholm 1926; N. Grinde En Halfdan Kjerulf – bibliograf, „Norsk musikkgraskning årbok” 1954–55, Oslo 1956; D. Schjelderup-Ebbe Modality in Halfdan Kjerulf’s Music, „Music and Letters” XXXVIII, 1957; N. Grinde Halfdan Kjerulf’s Klavermusikk, „Norsk musikkgraskning årbok” 1959–61, Oslo 1961; D. Schjelderup-Ebbe Kjerulf’s fem sånger fra „Spanisches Liederbuch”, księga pamięci O. Gurvina, red. F. Benestad i P. Krømer, Oslo 1968
Utwory Kjerulfa publikowane były w zbiorach: Halfdan Kjerulf. Album, Christiania 1868; Samling af flerstemmige mandssange, red. J.D. Behrens, Christiania 1845–69; Sangbog mandssangforeninger, red. J.D. Behrens, Christiania 1870–75; Firstemmig mands-sangbog, red. J.D. Behrens, Christiania 1876–81.
instrumentalne:
Intermezzo og Springdandse na fortepian, wyd. w: Album for piano, Christiania 1852
3 pianoforte stykker op. 4 na fortepian, wyd. Sztokholm 1857
Bondedans na fortepian, przed 1857, wyd. Oslo 1961
6 Skizzer op. 7 na fortepian, wyd. Sztokholm 1860
Nye Skizzer op. 12 na fortepian, wyd. Sztokholm 1863
Polonaise op. 13 na 4 ręce na fortepian, wyd. Sztokholm 1864
Marsz op. 21 na 4 ręce na fortepian, wyd. Sztokholm 1869
Rondino op. 22 na 4 ręce na fortepian, wyd. Sztokholm 1869
4 pianostykker op. 24 na fortepian, wyd. Sztokholm 1871
Pianostykker op. 27 na fortepian, wyd. Sztokholm ok. 1851
Stykker op. 28 na fortepian, 1859, utwór niewydany
Scherzo op. 29 na fortepian, wyd. Christiania ok. 1870
25 udvalgte norske Folkedandse, opracowanie, wyd. Sztokholm 1861
Norske Folkeviser, opracowanie, wyd. Christiania 1867
wokalne:
Solvirkning na chór męski, sł. J.S.C. Welhaven, wyd. Christiania 1847
Brudefaerden i Hardanger na chór męski, sł. A. Munch, wyd. Christiania 1849
Den blide Dag na chór męski, sł. J.S.C. Welhaven, wyd. Christiania b.r.
Gildesang na chór męski, sł. C. Frimann, wyd. Christiania b.r.
Studenter Sommervise (‘letnia pieśń studencka’) na chór męski, sł. P.A. Jansen, wyd. Christiania b.r.
Serenade na chór męski, sł. V. Hugo
Norges Natur na chór męski, sł. H. Wergeland, wyd. Christiania b.r.
Morgenvandring na chór męski, sł. E. Geibel, wyd. Christiania b.r.
I Skoven (‘w lesie’) na chór męski, sł. E. Geibel, wyd. Christiania b.r.
Unge piger og gammel vin (‘młode dziewczęta i stare wino’) na chór męski, sł. E. Geibel, wyd. Christiania b.r.
Kan det trøste na chór męski, sł. C. Winther, wyd. Christiania 1868
Jubilate-Amen na chór męski, sł. Th. Moore, 1856, wyd. Christiania 1868
Livets Seilads na chór męski, sł. A. Stub, wyd. Christiania 1868
Jaegers Sang paa fjeldet (‘pieśń myśliwska w górach’) na chór męski, sł. J.S.C. Welhaven, wyd. Christiania 1868
Sanger-hilsen til Bruden na chór męski, sł. T. Kjerulf, wyd. Christiania 1868
I granskoven na chór męski, sł. J. Monrad, wyd. Christiania po 1870
Haev dig, vor sang na chór męski, sł. J.S.C. Welhaven, wyd. Christiania b.r.
liczne oprac. na chór, m.in. ludowe pieśni norweskie, francuskie i włoskie
wokalno-instrumentalne:
Sex Sange op. 1 na głos z fortepianem, sł. J.S.C. Welhaven, H.C. Andersen, C. Winther, A. von Platen, A. Oehlenschläger wg Goethego, wyd. Christiania 1841
Romanser op. 2 na głos z fortepianem, sł. J.S.C. Welhaven, T. Kjerulf, A. Oehlenschläger, wyd. Christiania 1852
Sex sånger op. 3 na głos z fortepianem, sł. J.S.C. Welhaven, C. Winther, E. Geibel, J.L. Runeberg, T. Kjerulf, wyd. Sztokholm 1856
Otte sånger op. 5 na głos z fortepianem, sł. V. Hugo, Karol XV, J.S.C. Welhaven, T. Kjerulf, F. Rückert, C. Winther, wyd. Sztokholm 1858
Otte norske viser op. 6 na głos z fortepianem, sł. J.S.C. Welhaven, H. Wergeland, B. Bjørnson, J. Moe, wyd. Sztokholm 1859
Sex franska Romanser op. 9 na głos z fortepianem, sł. V. Hugo, E. Richer
Syv Sange op. 11 na głos z fortepianem, sł. T. Kjerulf, J.S.C. Welhaven, J.L. Runeberg, D. Klockhof, A.H. Hoffmann von Fallersleben, wyd. Sztokholm 1863
Fem Sange op. 14 na głos z fortepianem, sł. B. Bjørnson, wyd. Sztokholm 1865
Sex Sange op. 15 na głos z fortepianem, sł. A. Munch, J.S.C. Welhaven, B. Bjørnson, T. Kjerulf, wyd. Sztokholm 1866
Sange op. 16 na głos z fortepianem, sł. J.J. Callanan, Th. Moore, R.M. Milnes, G. Byron, R. Burns, wyd. Sztokholm 1867
Danske og norske Sange op. 17 na głos z fortepianem, sł. C. Winther, J.S.C. Welhaven, C. Ploug, T. Kjerulf, E. Aarestrup, C. Janson, wyd. Kopenhaga 1867
Tre sånger op. 18 na głos z fortepianem, sł. J.L. Runeberg, J. Eichendorf, K. Vollheim wg C. Mackey’a, wyd. Sztokholm 1868
Fyra sånger op. 19 na głos z fortepianem, sł. J.L. Runeberg, M. Franzén, wyd. Sztokholm 1868
Fire Sange op. 20 na głos z fortepianem, sł. E. Geibel, wyd. Sztokholm 1869
Fem Sange op. 23 na głos z fortepianem, sł. J.S.C. Welhaven, J. Monrad, B. Bjørnson, wyd. Sztokholm 1871
Fyra sånger op. 25 na głos z fortepianem, sł. F. Hemans, K. Vollheim wg C. Mackey’a, wyd. Sztokholm 1871
Sange op. 26 na głos z fortepianem, sł. Th. Moore, wyd. Sztokholm 1872
liczne pieśni wyd. pojedynczo w «Sånger og visor», Sztokholm 1877–84
inne utwory wokalne z towarzyszeniem fortepianu:
4 Sange op. 10 na 2 głosy z towarzyszeniem fortepianu, wyd. Sztokholm 1863
Serenade ved Strandbredden (‘serenada nad brzegiem’) op. 8 na tenor i chór żeński z towarzyszeniem fortepianu, sł. C. Winther, wyd. Sztokholm 1861
Troubadouren op. 17b na tenor i chór mieszany z towarzyszeniem fortepianu, sł. J.S.C. Welhaven, wyd. Sztokholm 1861
sceniczne:
Søkadetterne i Land, singspiel, libr. H. Wergeland, instrumentacja P Sperati, wyd. Sztokholm 1855, rkp.
