Ippolitow-Iwanow, Michaił

Ippolitow-Iwanow Michaił Michałowicz *19 (7) XI 1859 Gatczina (k. Petersburga), †28 I 1935 Moskwa, rosyjski kompozytor, pedagog i dyrygent. W latach 1875–82 studiował w konserwatorium w Petersburgu u N. Rimskiego-Korsakowa (kompozycja), J. Johannsena (teoria) i K. Dawydowa (dyrygentura). W latach 1882–93 przebywał w Tbilisi (dawniej Tyflis), przyczyniając się znacznie do rozwoju życia muzycznego w Gruzji; był współorganizatorem oddziału Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego, współpracował przy organizacji miejscowej opery oraz koncertów symfonicznych. Zajmował się zbieraniem i badaniem folkloru gruzińskiego, także pełnił funkcję dyrektora szkoły muzycznej, w której wykładał teorię i historię muzyki. Uczniami jego byli m.in. Z. Paliaszwili, D. Arakiszwili. Od 1893 był profesorem, a w latach 1906–22 dyrektorem konserwatorium w Moskwie, gdzie wykładał teorię muzyki i kompozycji oraz prowadził klasę operową; do jego uczniów należą m.in. R. Glier, S. Wasilenko. W latach 1924–25 był dyrektorem konserwatorium w Tbilisi i prowadził tam klasę kompozycji (wśród uczniów m.in. A. Bałancziwadze). Działalność dyrygencka Ippolitowa-Iwanowa była również bardzo ożywiona – w latach 1895–1901 był dyrygentem chóru przy Rosyjskim Towarzystwie Chóralnym w Moskwie, w latach 1899–1906 dyrygentem teatrów operowych Mamontowa i Zimina oraz od 1925 Teatru Wielkiego w Moskwie. Prowadził premierowe spektakle oper Rimskiego-Korsakowa: Złoty kogucik, Bajka o carze Sałtanie, Nieśmiertelny Kościej. Od 1928 współpracował także z orkiestrą radiową w Moskwie. W latach 30. redagował dodatek Muzyka dla wsiech w magazynie „30 dniej”. W 1922 był przewodniczącym Stowarzyszenia Pisarzy i Kompozytorów.

Założenia artystyczne kompozytorów skupionych wokół Rimskiego-Korsakowa, wśród których Ippolitow-Iwanow spędził swą młodość, wywarły decydujący wpływ na jego zainteresowanie się folklorem. Dzięki wieloletniemu pobytowi w Tbilisi poznał bezpośrednio folklor gruziński, który z upodobaniem wykorzystywał w swej muzyce (szczególnie popularna stała się suita Szkice kaukaskie). Ponadto czerpał inspiracje z folkloru uzbeckiego, ormiańskiego, turkmeńskiego, rosyjskiego i innych; świadczą o tym tytuły utworów programowych (W stepach Turkmenii, Sceny muzyczne z Uzbekistanu), w których zwraca uwagę barwna instrumentacja będąca niekiedy rezultatem wykorzystania instrumentów ludowych. Wschodni koloryt cechuje również jego opery, które za życia kompozytora gościły wprawdzie na scenach teatrów Moskwy i Tbilisi, ale nie weszły do stałego repertuaru. Wśród utworów chóralnych znajdują się zarówno kompozycje religijne (Liturgia wg św. Jana Chryzostoma, Psalmy), jak i pieśni masowe; patetyczny charakter uzyskany konwencjonalnymi środkami muzycznymi mają utwory panegiryczne (Hymn pracy) i okolicznościowe kantaty. Główną zasługą Ippolitowa-Iwanowa jest jednak zwrócenie uwagi na bogactwo melodyczno-kolorystyczne muzyki orientalnej.

Literatura: S. Czemodanow M.M. Ippolitow-Iwanow, Moskwa 1933; S. Bugosławski Ippolitow-Iwanow, Moskwa 1936; L. Podzemskaja M. Ippolitow-Iwanow i gruzinskaja muzykalnaja kultura, Tbilisi 1963.