Ingegneri, Marc’ Antonio

Ingegneri [indżεni’ε:ri], Ingegnieri, Ingignieri, Ingignero, Inzegneri, Inzigneri, Marc’ Antonio, *ok. 1547 Werona †1 VII 1592 Cremona, włoski kompozytor. Rodzina kompozytora pochodziła prawdopodobnie z Wenecji, ale jego pokrewieństwo z poetą Angelo I. i z rodziną znanych budowniczych organów nie jest udowodnione. Śpiewał w chórze chłopięcym w katedrze w Weronie. Jego nauczycielem prawdopodobnie był V. Ruffo, zajmujący od 1551 stanowisko maestro di cappella w tejże katedrze. Ingegneri przed 1565 spotkał się z Ciprianem de Rore w Parmie (o czym wspomina w dedykacji w ks. madrygałów 6-głosowych). Od ok. 1570 (wg niektórych historyków muzyki od 1568) przebywał w Cremonie. Pełnił funkcję „musicis Cathedralis Ecclesiae Cremonensis praefectus” (tak określony jest na karcie tytułowej w Sacrarum cantionum liber primus z 1576; w rachunkach katedralnych powyższy tytuł występuje od 1578). Od ok. 1580 aż do końca życia był maestro di cappella przy tejże katedrze; w latach 1582–84 był także maestro di cappella w kościele Sant’Ambrogio w Genui. Przyjaźnił się z biskupem Nicolo Sfondrato, później papieżem Grzegorzem XIV (1590/91), któremu dedykował w latach 1576–91 cztery księgi kompozycji religijnych. Ingegneri związany był z Accademia Filarmonica w Weronie i Accademia degli Animosi w Cremonie. W 1582 uczył 15-letniego wówczas C. Monteverdiego.

Nazwisko Ingegneriego najczęściej łączone jest z postacią C. Monteverdiego; zapomina się przy tym, że on sam należał do ważnych kompozytorów ostatniego trzydziestolecia XVI w. w północnych Włoszech. Skomponował wiele madrygałów, które – sądząc po braku dalszych wydań – nie cieszyły się wielką popularnością, były bowiem w owym czasie dość konserwatywne. Utwory te musiały jednak zajmować ważkie miejsce w ówczesnym repertuarze, skoro jeszcze w 1623 książę Modeny kazał je nabyć wraz z madrygałami C. Monteverdiego i Sigismonda d’India. W swych madrygałach Ingegneri nawiązał do podstawowej zasady madrygału C. de Rore, polegającej na przywiązywaniu dużej wagi do słów, ale z zachowaniem prymatu konstrukcji muzycznej. Pisał madrygały do wierszy o przeciętnej wartości literackiej, poezja wielkich twórców pojawiała się w nich rzadko. Wybierał, zwłaszcza do wcześniejszych utworów, teksty o schematycznej budowie, której przestrzegał zawsze w opracowaniu muzycznym. Stworzył jednak dzieła bardzo dobre, a niektóre jego pomysły odnaleźć można w pierwszej ks. madrygałów Monteverdiego. Utwory religijne Ingegneriego zgodne były z wymaganiami Kościoła po soborze trydenckim, choć w motetach rozbudowane konstrukcje polifoniczne utrudniają zrozumienie tekstu. W wielu utworach kompozytor wykorzystał melodie chorału, sporadycznie w formie ścisłego c.f. Liber sacrarum cantionum z 1589 zawiera motety bogatsze pod względem obsady z możliwością użycia instrumentów, są tu m.in. dzieła dwu- i trzychórowe, przy czym w ostatnim z nich jeden chór jest 6-głosowy a drugi 4-głosowy. Msze Ingegneriego są niewielkich rozmiarów, zaznacza się w nich sylabiczne traktowanie tekstu słownego, unikanie jego powtórzeń; przeważa kontrapunkt nota contra notam. Według P. Wagnera ten sposób dążenia do uzyskania zwartości jest cechą charakterystyczną dla mszy w północnych Włoszech końca XVI w. Jedna z mszy z 1573 oparta jest na znanej chanson Susanne un jour. Pozostałe msze z tego zbioru oraz ze zbioru następnego opierają się na chorale lub całkowicie pochodzą z inwencji kompozytora. Najbardziej znanymi religijnymi kompozycjami Ingegneriego są przeznaczone na Wielki Tydzień Responsoria (27 utworów). Przez długie lata były one przypisywane Palestrinie, aż do 1898, kiedy to F.X. Haberl odkrył ich oryginalne wydanie z 1588. Są to utwory 4-głosowe, zawsze z 3-głosowym versus (CCA), poza jednym responsorium, w którym versus jest 2-głosowe (CC). Doskonały kontrapunkt nota contra notam, dający w efekcie brzmienia akordowe, często bardzo ciekawie łączone, oddaje znakomicie w warstwie muzycznej głębokie, przejmujące teksty. Właśnie dzięki tym dziełom Ingegneri zajmuje poczesne miejsce w historii muzyki jako kompozytor, a nie tylko jako nauczyciel C. Monteverdiego.

Literatura: F.X. Haberl M. Ingegneri. Eine bio-bibliographische Studie, – „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XIII, 1898: P. Wagner Geschichte der Messe, Lipsk 1913, przedr. 1963; J. Tiersot Pour le centenaire de Palestrina. Les répons de la Semaine-Sainte, „Rivista Musicale Italiana” XXXII, 1925; R. Casimiri „XXVII Responsoria” di MA. Ingegnari attribuiti a Giov. Pierluigi da Palestrina, «Note d’Archivio per la storia» III, 1926; E. Dohrn M.A. Ingegneri als Madrigal Komponist, Hanower 1936 (zawiera spis madrygałów); A. Einstein The Italian Madrigal, Princeton 1949, przedr. 1970; E. Santoro C. Monteverdi note biografiche con documenti, Cremona 1967; D. Arnold Monteverdi and His Teachers w: The Monteverdi Companion, wyd. D.M. Arnold i N. Fortune, Londyn 1968, wyd. zmienione pt. The New Monteverdi Companion, Londyn 1985; M.L. Duggan M.A. Ingegneri. Motets for Four and Five Voices, dysertacja University of Rochester 1968 (zawiera transkrypcje wszystkich motetów z 1576 i 1586).