Holmboe [h’olmbö] Vagn, *20 XII 1909 Horsens, †1 IX 1996, duński kompozytor, pedagog i publicysta muzyczny. W latach 1926–29 studiował teorię i historię muzyki oraz kompozycję u K. Jeppesena i F. Høffdinga, także grę na organach w konserwatorium w Kopenhadze. W 1930 kontynuował studia u E. Tocha w Berlinie, w 1933 ożenił się z rumuńską pianistką Metą Graff, w latach 1933–34 prowadził w Rumunii badania nad muzyką ludową. Następnie osiadł w Kopenhadze, gdzie do końca lat 30. utrzymywał się z udzielania lekcji prywatnych. W latach 1940–49 uczył muzyki w instytucie dla niewidomych w Kopenhadze, w latach 1950–65 wykładał w konserwatorium, od 1955 profesor. Jednocześnie w latach 1947–55 był krytykiem muzycznym dziennika „Politiken”. W 1965 wycofał się z działalności publicystycznej po otrzymaniu dożywotnio stypendium honorowego od Statens Kunstfond (państwowa fundacja artystyczna). Holmboe uzyskał szereg stypendiów i wyróżnień, m.in. w 1965 nagrodę państwową w dziedzinie kultury. Holmboe zaczął nadawać swym dziełom opus dopiero od 1935.
W pierwszym okresie twórczości (od 1947) Holmboe pozostawał pod wpływem Strawińskiego, asymilując charakterystyczne cechy neoklasycyzmu, szczególnie w cyklu 12 koncertów kameralnych. Drugim ważnym źródłem inspiracji była dla niego twórczość Bartóka i bałkańska muzyka ludowa, co znalazło wyraz w silnie wybijającym się elemencie rytmicznym, motoryce i motywach ostinatowych. Holmboe był kontynuatorem tradycji symfonicznej Nielsena z jej dążnością do uzyskania klarowności linii oraz klasycznej równowagi formy. Język dźwiękowy Holmboe’a jest jednak wybitnie ekspresyjny, niemal ekstatyczny. Szczytowym osiągnięciem tego okresu twórczości stała się V Symfonia, której wykonanie na festiwalu Międzynarodowego Towarzystwa Muzyki Współczesnej w Kopenhadze (1947) przyniosło Holmboe’owi międzynarodowe uznanie. Począwszy od VI Symfonii w centrum uwagi kompozytora znalazła się praca motywiczna. Wypracował on tzw. technikę metamorfoz, polegającą na organicznej transformacji subtelnie zarysowanych myśli tematycznych. Owa technika zapanowała w całej późniejszej twórczości Holmboe’a, począwszy od lat 1949–50, kiedy to powstały 3 pierwsze kwartety smyczkowe (op. 46, 47, 48), VII Symfonia, która stanowiła krok w kierunku koncentracji wyrazu w ramach 1-częściowej formy symfonicznej w utworach określanych mianem metamorfoz symfonicznych (Epitaph, Monolith, Epilogue, Tempo variabile). Kwartety smyczkowe Holmboe’a należą do wybitnych osiągnięć kameralistyki XX w.; są to utwory przesycone głębokim liryzmem. Charakterystyczne rytmy punktowane i melodyka o zabarwieniu modalnym tracą tu folklorystyczne konotacje. W licznych kompozycjach chóralnych Holmboe okazał się mistrzem polifonii wokalnej a cappella (Liber canticorum I–V) spod znaku szkoły Jeppesena, nie stroniąc wszakże od bardziej rozbudowanych środków wykonawczych (Requiem for Nietzsche). Holmboe nie przejmuje najnowszych zdobyczy języka muzycznego; w jego twórczości zaznacza się stałe pogłębianie wyrazu w oparciu o świadomy stosunek do tradycji muzycznej w połączeniu z techniką metamorfoz. Swe poglądy estetyczne oraz metodę pracy prezentował Holmboe na łamach „Dansk Musiktidsskrift” oraz w książce Mellemspil.
Literatura: V. Holmboe A Catalogue of His Music. Discography. Bibliography. Essays, red. P. Rapoport, Londyn 1974; R. Layton The Symphonies of V. Holmboe, „The Listener” 1965 nr 4; R. Layton V. Holmboe and the Quartet, „The Musical Times” CX, 1969; J. Balzer V. Holmboe. A Portrait of a Composer, „Musical Denmark” 1969/70; P. Rapoport V. Holmboe’s Symphonic Metamorphoses 1975 (dysertacja University of Illinois).
Kompozycje
Instrumentalne:
orkiestrowe:
Symfonia koncertująca op. 13b, 1937
I Symfonia op. 4, 1935
II Symfonia op. 15, 1939
III Sinfonia rustica op. 25, 1941
IV Sinfonia sacra op. 29, z chórem, 1941
V Symfonia op. 35, 1944
VI Symfonia op. 43, 1947
VII Symfonia op. 50, 1950
VIII Sinfonia boreale op. 56, 1952
IX Symfonia op. 95, 1968, zrewid. 1969
X Symfonia op. 105, 1971, zrewid. 1972
Sinfonia in memoriam op. 65, 1955
Epitaph op. 68, metamorfoza symfoniczna, 1956
Monolith op. 76, metamorfoza symfoniczna, 1960
Epilogue op. 80, metamorfoza symfoniczna, 1962
Tempo variabile op. 108, metamorfoza symfoniczna, 1971
na orkiestrę smyczkową:
Divertimento, 1932; nowa wersja, 1976
I Symfonia, 1957
II Symfonia, 1957
III Symfonia, 1959
IV Symfonia 1962, razem jako Kairos op. 73a–d
I Symfonia kameralna op. 53, 1951
II Symfonia kameralna op. 100, 1968
III Symfonia kameralna Frise op. 103a, 1970
Diafora op. 118, 1974
Louisiana Concerto op. 131, 1977
***
Concertino op. 22, na skrzypce, altówkę i orkiestrę smyczkową, 1940
Concertino nr 2 op. 24, na skrzypce i orkiestrę smyczkową, 1941
Symfonisk ouverture op. 28, na perkusję, fortepian i orkiestrę smyczkową, 1941
Koncert kameralny op. 17, na fortepian i orkiestrę, 1939
Koncert kameralny op. 20, na flet, skrzypce i orkiestrę, 1940
Koncert kameralny op. 21, na klarnet i orkiestrę, 1940
Koncert kameralny op. 30, na fortepian, skrzypce, wiolonczelę i orkiestrę, 1942
Koncert kameralny op. 31, na altówkę i orkiestrę, 1943
Koncert kameralny op. 33, na skrzypce i orkiestrę, 1943
Koncert kameralny op. 37, na obój i orkiestrę, 1945
Sinfonia concertante op. 38, 1945, op. 39 na skrzypce, altówkę i orkiestrę, 1946
Koncert kameralny op. 44, na trąbkę i orkiestrę, 1948
Koncert kameralny op. 52, na puzon i orkiestrę, 1950
Koncert kameralny op. 67, na obój, altówkę i orkiestrę, 1956
Koncert skrzypcowy op. 14, 1938
Koncert skrzypcowy op. 139, 1979
Koncert wiolonczelowy op. 120, 1974
Koncert op. 122, na flet prosty i orkiestrę smyczkową z czelestą i wibrafonem, 1974
Koncert fletowy op. 126, 1975
Koncert na tubę op. 127, 1976
kameralne:
I Kwartet smyczkowy op. 26, 1941
II Kwartet smyczkowy op. 46, 1949
III Kwartet smyczkowy op. 47, 1949
IV Kwartet smyczkowy op. 48, 1950
V Kwartet smyczkowy op. 63, 1954, zrewid. 1956
VI Kwartet smyczkowy op. 66, 1955
VII Kwartet smyczkowy op. 78, 1961
VIII Kwartet smyczkowy op. 86, 1965
IX Kwartet smyczkowy op. 87, 1965
X Kwartet smyczkowy op. 92, 1966, zrewid. 1969
XI Kwartet smyczkowy op. 102, 1969
Quartetto rustico op. 111, 1972
XIII Kwartet smyczkowy op. 116, 1973
XIV Kwartet smyczkowy op. 124, 1975
XV Kwartet smyczkowy op. 125, 1975
4 tria smyczkowe, 1930–32
Serenade op. 3, na klarnet, fortepian i kwartet smyczkowy, 1936
Kwintet op. 10, na flet, obój, klarnet, skrzypce i altówkę, 1936
Notturno op. 19, na kwintety dęty, 1940
Aspekter op. 72, na kwintet dęty, 1957
Aspekter op. 79, na kwintet dęty, 1962
Serenade op. 18, na flet, fortepian, skrzypce i wiolonczelę, 1940
Isomeric op. 50, na 2 skrzypiec i fortepian, 1951
Primavera op. 55, na flet, skrzypce, wiolonczelę i fortepian, 1951
Trio fortepianowe op. 64, 1954
Quartetto medico op. 70, na flet, obój, klarnet i fortepian, 1956
Tropos op. 75, na 2 skrzypiec, 2 altówki i wiolonczelę, 1960
Kwartet op. 90, na flet, skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1966
Trio op. 97, na flet, wiolonczelę i fortepian, 1968
Musik til Morten op. 104, na obój i kwintet smyczkowy, 1970
Fanden løs i Vildmosen op. 106a, na klarnet, 2 skrzypiec i kontrabas, 1971
Musik for fugle og frøer op. 106b, na 2 flety i 16 fagotów, 1971
Ondata op. 109, na 6 perkusji, 1972
Sekstet op. 114, na flet, klarnet, fagot, skrzypce, altówkę i wiolonczelę, 1973
Triade op. 123, na trąbkę i organy, 1975
Nuigen op. 129, na trio fortepianowe, 1976
Firefir op. 130, na 4 flety, 1977
Ondata 2 na 8 perkusji, 1978
Sonata op. 2, na skrzypce i fortepian, 1935
Sonata op. 16, na skrzypce i fortepian, 1939
Sonata op. 89, na skrzypce i fortepian, 196
Sonatina capricciosa op. 27, na flet i fortepian, 1942
Sonatina op. 93, na obój i fortepian, 1966
Sonata op. 83, na skrzypce i altówkę, 1963
Sonata op. 71, na flet, 1957
Sonata op. 82, na kontrabas, 1962
Sonata op. 101, na wiolonczelę, 1969
fortepianowe:
Rumœnsk suite op. 12a, 1937
Dansk suite op. 12b, 1938
Sonatina briosa op. 27a, 1941
Suono na bardo op. 49, 1950
Moto austero op. 88a, 1965
Moto austero op. 88b, 1972
I venti op. 99b, 1972
organowe:
Fabula I op. 112, 1972
Fabula II op. 115, 1973
Contrasti op. 113, 1972
Wokalne i wokalno-instrumentalne:
pieśni solowe z towarzyszeniem fortepianu
Edward op. 107a, na baryton i orkiestrę, 1971
The wee wee man op. 107b, na tenor i orkiestrę, 1971
utwory chóralne do tekstów poetów skandynawskich
utwory na chór a cappella do tekstów biblijnych:
Psalm LXII op. 13a, 1937
I Liber canticorum op. 54, 1952
II Liber canticorum op. 59, 1953
III Liber canticorum op. 60, 1953
IV Liber canticorum op. 61, 1953
V Liber canticorum op. 96a, 1967
3 pieśni eskimoskie op. 69, na baryton, chór męski i kotły, 1956
Requiem for Nietzsche op. 84, sł. T. Bjørnvig, na tenor, baryton, chór i orkiestrę, 1964
13 kantat bez opusów na głosy solowe, chór i różne obsady instrumentalne, 1940–72
Cantata profana „Frise” op. 103, 1970
Sceniczne:
Fanden og borgemesteren (‘diabeł i wojewoda’), opera, libr. W. Kolbenhoff, 1940
Lave og John (‘Lave i John’), opera, libr. L. Thorbjørnsson, 1948
Kniven (‘nóż’), opera, libr. kompozytor, 1960
Fløjten (‘flet’), śpiewogra radiowa, libr. P. Gudmundsen, 1946
Den galsindede tyrk (‘szalony byk’), balet, wg A. Salto, 1944
***
muzyka filmowa i teatralna
Prace:
artykuły w „Dansk Musiktidsskrift”:
Musik og æstetik, 1933
Den rumænske folkemusik, 1934
Lidt om moderne musik, 1936
Arabisk musikkultur, 1937
Gadesangen i København (‘pieśń uliczna w Kopenhadze’) , 1938
Om kritik, 1939
Tunesisk musik, 1940
Symfoni, koncert og nutidens musik, 1944
***
Strejflys overnogle problemer i dansk musik, „Prisma” 1950
Tre symfonier, w: Modern nordisk musik, red. I. Bengtsson, 1957
Mellemspil. Tre musikalske aspekter, Kopenhaga 1966, 2. wyd. 1968
On Form and Metamorphosis, w: The Modern Composer and His World, 1961
In Memory of C. Nielsen, „Musical Denmark” 1964
