Hoesick, Ferdynand

Hoesick, Hösick, Ferdynand, *16 X 1867 Warszawa, †13 IV 1941 Warszawa, pisarz, historyk literatury, muzykograf i wydawca, syn Ferdynanda Wilhelma Hoesicka. Muzyki uczył się od 13. roku życia u W. Ostrowskiego, następnie u K. Okolskiego, wzrastał w atmosferze muzykowania; w domu Hoesicków odbywały się koncerty kameralne z udziałem rodziców. W latach 1884–86 Ferdynand studiował na wydziale handlowym politechniki w Rydze, w 1886/87 w Heidelbergu. Poświęcił się jednak studiom literackim, od 1888 do 1890 odbywał studia na UJ u S. Tarnowskiego (historia literatury). Wszedł w środowisko literatów, artystów, muzyków; przyjaźnił się m.in. z Tetmajerami i Żeleńskimi (W. Żeleński udzielał mu lekcji muzyki). W 1890/91 uzupełniał studia w Paryżu na Sorbonie i Collège de France. Jesienią 1891 wrócił do Warszawy i podjął działalność literacką, pobierając pensję w firmie ojca. Wyjeżdżał za granicę, zbierał materiały (m.in. w 1896 w Bibliotece Polskiej w Paryżu). Przed 1900 opublikował m.in. Życie Słowackiego na tle współczesnej epoki, Miłość w życiu Zygmunta Krasińskiego oraz Fryderyk Chopin. Zarys biograficzny (Petersburg 1899) i in. Po śmierci ojca zajął się księgarnią. Stanowisko prokurenta i swego zastępcy powierzył G. Kimtzlowi. Ożywił działalność firmy, kontynuował wydawnictwa książek i nut. Był m.in. współwydawcą (z firmą B & H, 1902) 3 odnalezionych kompozycji Chopina: Mazurek (2. wersja op. 7 nr 2), Walc Es-dur i As-dur. Wydawał też transkrypcje utworów Chopina, zbiór Koncert w salonie na fortepian, Ecole de mécanisme J.B. Duvernoya (1910–14) i in. Po poślubieniu Zofii Lewental, córki najbogatszego w Warszawie księgarza-wydawcy, rozszerzył dział hurtowy księgarni o wydawnictwa teścia. Na początku 1903 wydał 2 katalogi firmy: katalog nakładowy i komisowy oraz wydawnictw nutowych. W 1905 zamieszkał na stałe w Krakowie, gdzie poświęcił się przez 15 lat wyłącznie pracy literackiej. Firmę wydzierżawił w 1913 rodzinie Markusfeldów (kierownik – M. Sztajnsberg), a 1918 objęła ją spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (głównymi udziałowcami byli członkowie rodziny Sztajnsbergów). Księgarnia działała jednak pod firmą założyciela do czerwca 1940; została zlikwidowana przez hitlerowców.

Do 1920 Hoesick ogłosił najwięcej prac, m.in. monografie poświęcone J. Klaczce, S. Tarnowskiemu, studia o wielkich romantykach – Słowackim, Mickiewiczu, Krasińskim, także o Sienkiewiczu, Wyspiańskim, Kochanowskim, pisał też nowele, powieści. Jeszcze przed 1900 zaczął tworzyć monumentalną monografię Chopin. Życie i twórczość (wyd. 1910–11). Opracował też tom korespondencji Chopina (Chopiniana I, 1912). W 1918 opublikował Miłość i miłostki w życiu sławnych ludzi, a w latach 1920–31 książkę Tatry i Zakopane (4 t.), będącą wyrazem jego umiłowania Tatr, po których często wędrował. Napisał też 4 tomy pamiętników, obejmujące okres do 1902 (wyd. 1935). Od początku lat 20. Hoesick został współwydawcą, a od 1924 współredaktorem „Kuriera Warszawskiego”. Do 1939 napisał kilkaset artykułów, felietonów, recenzji drukowanych w różnych czasopismach, kilka dalszych powieści, pracę o Goethem, przygotował także wydanie zbiorowe swoich dzieł. Był czynny społecznie, m.in. jako członek Komitetu Wsparcia Podupadłych Artystów i Komitetu Sekcji Chopinowskiej WTM. Wygłaszał odczyty na tematy chopinowskie, opowiadał się za założeniem Muzeum Chopina, w 1934 znalazł się w gronie założycieli Instytutu im. F. Chopina.

W pracach z zakresu historii literatury Hoesick dążył do objęcia jak największego obszaru kultury polskiej, ale – jak stwierdza K. Wyka (PSB) – działał on zbyt pospiesznie i nie rozporządzał żadną metodą naukowej interpretacji. Jego proza, wykazująca zwłaszcza w początkowym okresie znamiona „wczesnomodernistycznej problematyki”, nie przedstawia też większych literackich wartości. Niepodważalne do dziś wydają się natomiast zasługi Hoesicka jako muzykografa, chopinografa, zbieracza dokumentów i innych źródeł, związanych z życiem i twórczością Chopina, dzięki czemu zyskał on miano „ojca chopinologii polskiej”. Jego monografia o Chopinie powstawała powoli jako rezultat gromadzenia materiałów. Studia nad owymi materiałami Hoesick drukował kolejno w różnych czasopismach (np. Pamiątki po Chopinie, seria artykułów Preludia Chopina i in.). Również książka Z papierów po Elsnerze, której osnową jest Sumariusz Elsnera, poświęcona została w przeważającej mierze tematowi Chopin — Elsner.

Książce Hoesicka o Chopinie przyznawano od początku „bezprzykładną dokładność i umiłowanie przedmiotu” (A. Chybiński). Cechy te ujawniły się także w Chopinianach, w których zaznacza się dbałość autora o autentyczne brzmienie listów Chopina. Krytykowano natomiast przerost „literackości” w interpretacji dzieł Chopina (J. Iwaszkiewicz). Hoesick pod wpływem S. Tarnowskiego (zwłaszcza jego pracy Chopin i Grottger) ujmował Chopina jako jednego z wielkich wieszczów polskiego romantyzmu — obok Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego. Nie czując się kompetentny do samodzielnej oceny muzykologicznej, powoływał się na analizy J.B. Hunekera i innych, uległ interpretacjom hermeneutycznym, opatrywał utwory Chopina poetyckimi komentarzami, co ujawniło się także w zbiorze artykułów Słowacki i Chopin. Nie zajął krytycznego stanowiska wobec prób bezpośredniego zestawiania dzieł Chopina (zwłaszcza ballad i scherz) z utworami Mickiewicza, Słowackiego i innych; traktował niektóre poematy tych poetów jako udokumentowanie źródła twórczości Chopina. W warstwie faktograficznej (ustalenie daty urodzin Chopina, pochodzenia Mikołaja Chopina, datowanie wielu autografów, ocena roli George Sand w życiu Chopina) Hoesick okazał się jednak rzetelnym historykiem (jedynie rozważając stosunek Chopina do Delfiny Potockiej opierał się na domniemaniach). Monografia Hoesicka o Chopinie ma cechy opowieści biograficznej i pracy dokumentacyjno-naukowej (K. Kobylańska), w niektórych fragmentach zbliża się do biografii typu vie romancée, spełnia ona jednak do dziś rolę najobszerniejszego kompendium o życiu Chopina. Także cykl varsavianów Hoesicka Warszawa. Luźne kartki z przeszłości syreniego grodu (8 artykułów) poświęcony jest tematyce muzycznej.

Po II wojnie światowej zaczęła się zmieniać ocena dorobku Hoesicka. Krytyka  jego dokonań  jako historyka i pisarza w ogólnym zarysie do początku lat 90. przedstawiona została w artykule I. Poniatowskiej Ferdynand Hoesick –  muzykograf  z przełomu stuleci. Mimo wielu odkryć biograficznych, datowania  twórczości i ożywienia kultu na rzecz Chopina, pojawiła się ostra ocena pisarstwa  Hoesicka. Przede wszystkim K. Wyka stwierdził, że „opracowania Hoesicka mają pretensje do bycia monografiami […] gdy  tymczasem ich autor nie rozporządza żadną metodą naukowej interpretacji”.  Zapowiadał  nieudolnie typ monografii  vie romancée. Z pasji by zostać polihistorykiem kultury zbierał wiele dokumentów i z tych dążeń zrodził się Hoesick chopinograf, ale upoetyzowany styl i bezpośrednie asocjacje  literackie z dziełami Mickiewicza, Słowackiego, Krasińskiego nie ukazywały właściwego oblicza Chopina. Zasłużył  się  krytyką rodzaju parafrazy, transkrypcji listów Chopina w wydaniu M. Karasowskiego i własną ich edycją w oryginalnym  brzmienia w Chopinianach 1912 (218 listów Chopina i także listy do niego). A. Chybiński cenił dbałość  Hoesicka za różne szczegóły biograficzne, ale uważał, że życie nie wytłumaczy sztuki Chopina, to sztuka odsłoni wiele  kart z jego życia wewnętrznego (recenzja z Chopiniana, „Museion”1912 nr 4).

Warto wspomnieć, że Hoesick skłaniał się ku domniemaniu o relacjach Chopina z Delfiną Potocką (po wojnie wybuchła dyskusja na ten temat związana z rzekomymi listami Chopina do Potockiej, spreparowanymi przez Paulinę Czernicką, co zostało udowodnione w latach 70. XX w.), jak również zawierzył krążącej od końca XIX wieku legendzie o polskim pochodzeniu rodziny Fryderyka Chopina, o Polaku Szopie, który za rządów Stanisława Leszczyńskiego w Lotaryngii wywędrował do Francji i stał się antenatem rodziny Chopinów (kwestię pochodzenia rodziny Chopinów wyjaśniły dopiero badania G. Ladaique’a oraz późniejsze P. Mysłakowskiego i A. Sikorskiego, którzy sięgnęli do alpejskiego gniazda rodziny  Chopinów  (Chappin, Chapin, Chopin).

W XXI wieku  doszło wiele nowych badań, które zweryfikowały datowanie utworów Chopina. Hoesick powiązał powstanie  Scherza h-moll, Preludium a-moll i Preludium d-moll  z przeżyciami Chopina w Wiedniu w 1831, w czasie toczącego  się powstania. Tymczasem J.-J. Eigeldinger w Autour des 24 Préludes de Frederic Chopin (Majorque 2019) pokazuje zarysy szkicu Preludium a-moll na odwrocie kartki autografu Mazurka op.41/1 i Preludium op.28/4, pisanych w Palmie w czasie pobytu na Majorce. Praca nad Wydaniem Narodowym Dzieł Chopina skorygowała także niektóre daty autografów.

W 2020 roku NIFC dokonał nowego wydania książki Hoesicka Warszawa. Luźne kartki z przeszłości syreniego grodu, w redakcji i z obszernym słowem wstępnym M. Karpińskiej. Wzbogaciła ona niepomiernie biograficzną sylwetkę młodego Hoesicka jako ucznia, studenta, dojrzewającego pisarza i księgarza. Szerzej też  zostały nakreślone relacje Hoesicka z ojcem. Sam Hoesick natomiast podał na łamach tej książki wiele nowej faktografii dotyczącej młodego Chopina, m.in. na podstawie prasy warszawskiej, przede wszystkim „Kuriera Warszawskiego” (Hoesick ożenił się z Zofią Lewental, córką najbogatszego księgarza – wydawcy w Warszawie i właściciela poczytnego dziennika „Kurier Warszawski”). Autorka nie szczędzi mu natomiast słów krytyki jako zręcznemu kompilatorowi, który w cytatach zmieniał i przestawiał wyrazy, nie zaznaczał opuszczeń, dodawał własne opinie. Karpińska krytycznie ocenia także historyczny warsztat Hoesicka.

W 2020 roku pojawiła się też książka o Hoesicku – pisma zebrane Ferdynand Hoesick junior. Studia pod redakcją Małgorzaty Woźnej-Stankiewicz, zawierająca m.in. wspomnienia wnuczki Hoesicka Beatrix Podolskiej, a także artykuły weryfikujące dotychczasowe badania wokół Hoesicka oraz prezentujące nowe oblicza jego działalności jako muzykografa, publicysty i księgarza. Szczególną uwagę zwraca artykuł K. Fink Chopinowskie dokonania Ferdynanda Hoesicka w świetle publikacji wydanych w Polsce w XXI wieku, bowiem podsumowuje ona ważne cechy Hoesickowego stylu biografistyki, jego błędy, niedociągnięcia, ale i zalety, poszukiwania, odkrywczość oraz recepcję jego pisarstwa, społeczny jego odbiór. Zwraca m.in. uwagę na walor edukacyjny stylu Hoesicka dla młodzieży, co było wyzyskane w szkolnictwie przedwojennym i do dziś ma pewne znaczenie. Ponadto autorka weryfikuje na podstawie nowych badań fakty podawane we wcześniejszych źródłach.

NIFC kontynuuje prace nad 3-tomową monografią Hoesicka o Chopinie z lat 1910–1911, nad poprawieniem błędów, uzupełnieniem ich komentarzem współczesnym, odnalezieniem bibliografii do wszystkich cytacji i kompilacji z tekstów, z prasy, także oryginalnych tłumaczeń z  literatury obcej, z periodyków i gazet niemieckich i francuskich. Po tym catharsis planuje się nowe wydania całej monografii. Hoesick  pracował wytrwale, był wielkim erudytą, ale z ducha przede wszystkim  wydawcą, nie naukowcem czy muzykologiem. Zbierał więc oceny innych, wielkich pisarzy, krytyków i pomniejszych autorów. W nieco nonszalancki sposób je układał, koloryzował, tak by były z zaciekawieniem czytane, chłonięte przez młodzież i dorosłych czytelników.

Literatura: A. Chybiński recenzja z Chopinianów, „Museion” 1912 nr 4; Ferdynand Hoesick. Ze wspomnień o cenzurze rosyjskiej w Warszawie, Warszawa 1929; Ferdynand Hoesick. Dom rodzicielski…, 4 t., Warszawa 1935, wyd. skrócone Powieść mojego życia, 2 t., Wrocław 1959; B. Wójcik-Keuprulian O literaturze chopinowskiej w Polsce odrodzonej, „Kwartalnik Muzyczny” 1929 nr 4, przedr. w: Chopin. Studia-krytyki-szkice, Warszawa 1933; J. H. [Jadwiga Hoesick-Podolska] Jubileusz najskromniejszego z chopinistów (50-lecie pracy pisarskiej Hoesicka), „Śpiewak” 1939 nr 4; L. Binental Biograf Chopina. Na marginesie jubileuszu Ferdynanda Hoesicka, „Kurier Warszawski” 1939 nr 121; S. Jarociński O paru przeoczonych nieścisłościach w biografii Hoesicka o Chopinie, „Muzyka” 1953 nr 3/4; J. [Hoesick-] Podolska „Chopin” Hoesicka, „Ruch Muzyczny” 1960 nr 20; K. Wyka Polski Słownik Biograficzny, red. K. Lepszy ( i in.), t. 9, Wrocław, Warszawa, Kraków 1960–61; B. Kocówna Archiwum Ferdynanda Hoesicka w zbiorach rękopiśmiennych Biblioteki Narodowej, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 1966; A. Harasowski A Labour of Love, w: The Skein of Legends around Chopin, Londyn 1967; J. Un. [Jadwiga Unicka] Nota o autorze, w: Ferdynand Hoesick. Chopin. Życie i twórczość, t. 4, Kraków 1968 (zawiera spis prac chopinowskich Hoesicka); K. Mazur Pierwodruki Stanisława Moniuszki, 1970; K. Kobylańska Biografia Chopina w świetle historii i współczesnych badań, w: Z badań nad Chopinem, «Studia i Rozprawy» (Towarzystwo im. Fryderyka Chopina), z. 3, Warszawa 1973; I. Poniatowska Ferdynand Hoesick – muzykograf z przełomu stuleci, w: ibidem Historia i interpretacja muzyki. Z badań nad muzyką od XVII do XIX wieku, Kraków 2. wyd. 1995; wyd. zrewid. w: Ferdynand Hoesick junior. Studia pod redakcją Małgorzaty Woźnej-Stankiewicz, Kraków 2020.