Hellinck, Lupus

Hellinck [hˊelyŋk] Lupus Wulfaert, Wulfardus, *ok. 1494 Axel w diecezji Utrecht, †ok. 14 I 1541 Brugia, flamandzki kompozytor. W latach 1506–11 był chłopcem-chórzystą przy kolegiacie św. Donacjana w Brugii. Po dwuletniej nauce prawdopodobnie poza tym miastem powrócił do kolegiaty i w latach 1513–15 był jednym z dwóch virgiferi chori, czyli kościelnym. Między 1515 a 1519 uzyskał święcenia kapłańskie; pomimo to został w XI 1519 przyjęty do kapeli św. Donacjana tylko jako jeden z 18 clerici installati. W 1521 przeniósł się do kościoła Notre Dame w Brugii, gdzie prowadził kapelę jako phonascus. Od 17 VI 1523 do śmierci działał znów przy kolegiacie św. Donacjana, tym razem jako kierujący kapelą succentor. W źródłach muzycznych XVI w. bywał mylony z kompozytorem francuskim Johannesem Lupim, co w dużym stopniu utrudnia sporządzenie wykazu twórczości obu kompozytorów oraz wprowadza znaczne zamieszanie w literaturze muzykologicznej.

Wszystkie msze Hellincka należą do typu missa parodia. Kompozytor opierał je na motetach, głównie J. Richaforta i swoich własnych, ale także A. Brumela, Josquina des Prés i J. Moutona. Hellinck nie przejmuje całej konstrukcji modelu, lecz operuje swobodnie materiałem melodycznym, dodając lub pomijając kontrapunkty do fraz tematycznych czy też przeprowadzając (w przeciwieństwie do modelu) ścisłą imitację jednej, wybranej frazy, niekiedy przekształconej. J. Graziano zaobserwował w mszach Hellincka charakterystyczne cechy schematu formalnego polegającego m.in. na tym, że przy słowach „Domine Deus”, „Et resurrexit” i „Benedictus” następuje zawsze redukcja do 2- lub 3-głosu, że „Hosanna” utrzymane jest zawsze w trójmiarze, który poza tym jeśli się pojawia to tylko w zakończeniu Glorii, Credo i w Angus Dei II; w wielu mszach faktura zbliża się do homorytmii w odcinku do słów „Et incarnatus est”, który powtarza się dokładnie lub przekształcony przy słowach „et homo factus est” oraz „passus et sepultus est”, przez co odcinek ten nabiera charakteru refrenu. Zarówno w mszach, jak i w motetach Hellincka homorytmia pojawia się rzadko, zdecydowanie przeważają konstrukcje imitacyjne lub swobodne z bardzo samodzielnym prowadzeniem głosów. Wśród współbrzmień występują dość liczne dysonanse, przy czym wejście na nie lub rozwiązanie często odbywa się skokiem. Faktura utworów Hellincka jest gęsta, pauzy wprowadzane są w niewielkiej ilości. Wcześniejsze motety wykazują większe wpływy Josquina des Prés (m.in. wyraźniejsze i częstsze cezury), późniejsze są bliższe stylowi N. Gomberta. Utwory z tekstem niemieckim utrzymane są w prostszej fakturze; melodie chorałów ewangelickich występują w nich jako cantus firmus umieszczony w tenorze.

Literatura: A.C. de Schrevel Histoire du séminaire de Bruges, t. 1, Brugia 1895; J. Schmidt-Görg Vier Messen aus dem XVI Jarhundert über die Motette „Panis quem ego dabo” des Lupus Hellinck, „Kirchenmusikalisches Jahrbuch” XXV, 1930; R.B. Lenaerts Het Nederlands polifonies lied in de zestiende eeuw, Amsterdam 1933; H. Albrecht Lupus Hellinck und Johannes Lupi, „Acta Musicologica” VI, 1934; H. Osthoff Die Niederländer und das deutsche Lied, 1400–1640, Berlin 1938; R. Lenaerts Les messes de Lupus Hellinck du manuscrit 766 [sic!] de Montserrat, w: Miscelánea en homenaje a Monseñor Higinio Anglés, t. 1, Barcelona 1958; L. Lockwood A Continental Mass and Motet in a Tudor Manuscript, „Music and Letters” XLII, 1961; A. Viane Zangmeester Wulfaert Hellinc van Brugge op het rederijkersfeest te Gent 1539, „Biekorf” LXVIII, 1967; M. Antonowycz Das Parodieverfahren in der Missa „Mater Patris” von Lupus Hellinck, w: Renaissance-muziek 1400–1600. Donum natalicium René Bernard Lenaerts, Leuven 1969; B.J. Blackburn The Lupus Problem, dysertacja, University of Chicago, 1970; J. Graziano Lupus Hellinck. A Survey of Fourteen Masses, „The Musical Quarterly” LVI, 1970; A. Viane Wulfaert Hellinck van Axel, zangmeester van de Sint-Donaaskerk te Brugge: zijn optreden te Gent in 1539, „Biekorf” LXXI, 1970; A. Dewitte Wulfaert Hellinck van Axel, zangmeester van Sint-Donaas te Brugge: uitvoering van zijn testament 1541–1542, „Biekorf” LXXIII, 1972; B.J. Blackburn Johannes Lupi and Lupus Hellinck, „The Musical Quarterly” LIX, 1973; L. Lockwood Jean Mouton and Jean Michel. New Evidence on French Music and Musicians in Italy 1505–1520, „Journal of the American Musicological Society” XXXII, 1979; J.W. Bonda De meerstemmige Nederlandse liederen van de vijtiende en zestiende eeuw, Hilversum 1996; P. Macey Italian Connections for Lupus Hellinck and Claude Le Jeune, „Yearbook of the Alamire Foundation” III, 1999; P. Andriessen Die van Muziken gheerne horen. Muziek in Brugge 1200-1800, Brugia 2002.