Graupner, Christoph

Graupner Johann Christoph, *13 I 1683 Hartmannsdorf (k. Kirchbergu, Saksonia), †10 V 1760 Darmstadt, niemiecki kompozytor. Pierwszymi nauczycielami Graupnera byli muzycy z Kirchbergu: organista N. Küster i kantor W. M. Mylius. W 1694 Graupner wyjechał za Küsterem do Reichenbach, by nadal pozostawać pod jego opieką pedagogiczną; W latach 1696–1704 był uczniem szkoły przy kościele św. Tomasza w Lipsku, gdzie uczyli go J. Schelle, J. D. Heinichen i J. Kuhnau; przez następne 2 lata Graupner studiował w Lipsku prawo. W latach 1706–09 działał w Hamburgu jako klawesynista w operze kierowanej przez R. Keisera; tam też wystawił swe pierwsze opery. W 1709 otrzymał stanowisko wicekapelmistrza, a 1712 kapelmistrza na dworze Ernsta Ludwiga, landgrafa Hessen-Darmstadt. W 1772 po śmierci J. Kuhnaua wybrano Graupnera kantorem kościoła św. Tomasza w Lipsku, jednak ze względu na sprzeciw landgrafa funkcji tej nie objął. Kantorem lipskim został wówczas J. S. Bach. Graupner, ociemniały pod koniec życia, przebywał na dworze w Darmstadcie aż do śmierci. Uczniem jego był J. F. Fasch. Niemal cała instrumentalna spuścizna kompozytorska Graupnera zachowała się w bibliotece darmstadzkiej.

Bogata twórczość Graupnera reprezentuje wszystkie uprawiane ówcześnie gatunki. Operą zajmował się Graupner tylko do 1719, później poświęcił się wyłącznie muzyce kościelnej i instrumentalnej. W operach pisanych w Hamburgu kontynuował styl kompozytorów północnoniemieckich, zwłaszcza Keisera, czerpiąc zarazem ze zdobyczy muzyki francuskiej i włoskiej. Liczne kantaty kościelne oparte na wzorach E. Neumeistra, zawierają często oprócz arii, recytatywów i chorałów rozwinięte partie chóralne w stylu motetowym. W późniejszych kantatach Graupnera znaczną rolę pełnią też instrumenty. Koncerty mają budowę 3-częściową (opartą na wzorach A. Vivaldiego) lub 4-częściową. W koncertach na 2–4 instrumenty solowe kompozytor stosował ciekawe i barwne połączenia instrumentów koncertujących. Ponad 1/3 jego symfonii posiada formę 3-częściową wzorowaną na utworach A. Scarlattiego i Vivaldiego, pozostałe – oscylują między formą sinfonii i suity. W późnych symfoniach Graupnera widać wpływy szkoły mannheimskiej, pojawiają się w nich czasem elementy formy sonatowej (dualizm tematyczny i fragmenty w rodzaju repryzy). Sam Graupner był ponoć znakomitym wykonawcą muzyki na instrumenty klawiszowe, ale jego utwory klawesynowe przeznaczone dla amatorów – są dość łatwe i proste w kształtowaniu linii melodycznej. Partity, zbudowane z 4–11 części, oparte są najczęściej na tradycyjnym następstwie: allemande – courante – sarabande – gigue, przy czym ostatnią część mogły też tworzyć chaconne, rondo czy wariacje. Niektóre tańce kompozytor opatrzył programowymi tytułami. Stylistycznie utwory klawesynowe i suity orkiestrowe Graupnera zbliżone są do utworów G. Ph. Telemanna. Twórczość Graupnera, łącząca elementy stylu barokowego i galant, zapomniana w XIX w., wzbudza obecnie coraz większe zainteresowanie. Utwory Graupnera cenił wysoko, kopiował i naśladował J. S. Bach.

Literatura autobiografia w: J. Mättheson Grundlage einer Ehren-Pforte, Hamburg 1740, wyd. M. Scheiner, Berlin 1910, przedr. 1969; W. Nagel Christoph Graupner als Sinfoniker, „Musikalisches Magazin” ILIX, Langensalza 1912 (zawiera katalog tematyczny symfonii Graupnera); F. Noack Bachs und Graupners Kompositionen zur Bewerbung um das Thomaskantorat in Leipzig, „Bach-Jahrbuch” X, 1913; F. Noack Christoph Graupners Kirchenmusiken, Lipsk 1916; F. Noack Die Opern von Christoph Graupner in Darmstadt, ks. kongresowa Lipsk 1925, wyd. Lipsk 1926; L. Hoffmann-Erbrecht Johann Christoph Graupner als Klavierkomponist, „Archiv für Musikwissenschaft” X, 1953; A. D. McCredie Christoph Graupner as Opera Composer, «Miscellanea Musicologica, Adelaide Studies» I, 1966; A. Linder Christoph Graupners Familie und Vorfahren, „Genealogie” XVII, 1968; H. C. Fall The Passion-Tide Cantatas of Christoph Graupner, dysertacja uniwersytetu Kalifornia 1971.