Gliński, Mateusz

Gliński Mateusz, Matteo, *6 IV 1892 Warszawa, †2 I 1976 Welland (Kanada), polski muzykolog, krytyk muzyczny, dyrygent, kompozytor, pedagog. W latach 1909–13 kształcił się w Instytucie Muzycznym w Warszawie pod kier. S. Barcewicza (skrzypce), R. Statkowskiego i M. Surzyńskiego (teoria); równocześnie odbywał studia prawnicze na UW. Studia muzyczne kontynuował w Lipsku u A. Nikischa (dyrygentura), M. Regera (kompozycja) oraz H. Riemanna i A. Scheringa (muzykologia), a po wybuchu I wojny światowej w konserwatorium petersburskim (1914–15) u A. Głazunowa (kompozycja), W. Kałafatiego (teoria), N. Czeriepnina (dyrygentura). Jako dyrygent debiutował w 1915 w Warszawie (w Dolinie Szwajcarskiej) z orkiestrą Filharmonii Warszawskiej, a w 1916 w Petersburgu z orkiestrą Pułku Preobrażeńskiego, wykonując nieznany utwór Liszta Pieśniarz niewidomy do tekstu A. Tołstoja, we własnym opracowaniu i instrumentacji. W sezonie 1916/17 zorganizował w Petersburgu cykl koncertów historycznych, w ramach których wykonane zostały dzieła od Monteverdiego do Skriabina. Pisał też artykuły i recenzje zamieszczane w czasopismach „Russkaja Muzykalnaja Gazieta” i „Muzykalnyj Sowriemiennik”. W 1918 wrócił do Warszawy, gdzie początkowo działał jako dyrygent i krytyk muzyczny; w 1924 założył miesięcznik „Muzyka” i do 1938 był jego redaktorem naczelnym. W latach 1924–35 uczestniczył w pracach zarządu polskiej sekcji MTMW, był założycielem i prezesem Stowarzyszenia Pisarzy i Krytyków Muzycznych, działał w Towarzystwie Przyjaciół Muzyki Symfonicznej i Towarzystwie Przyjaciół Domu Chopina. Po wybuchu II wojny światowej, w marcu 1940 wyjechał do Rzymu. Od 1940 był konsultantem muzycznym Radia Watykańskiego oraz sprawozdawcą muzycznym „Osservatore Romano”, gdzie prowadził stały dział Commenti musicali. W latach 1940–56 dyrygował w wielu miastach włoskich, m.in. w Rzymie, Neapolu, Trieście, na Biennale w Wenecji i na festiwalu Maggio Musicale Fiorentino. W 1946 założył czasopismo „Musica”, nawiązujące koncepcyjnie do przedwojennej „Muzyki”, oraz instytucję koncertową Un’Ora di Musica z instrumentalnym zespołem kameralnym. W latach 1946–48 prowadził chór Cantori delle Basiliche Vaticane. W 1949 stanął na czele zorganizowanego przez siebie Międzynarodowego Instytutu Fryderyka Chopina w Rzymie (Istituto Internazionale Federico Chopin). W 1956 wyjechał do USA, gdzie początkowo wykładał na uniwersytecie w Ann Arbor, Wayne, Detroit, Chicago. W 1957 założył w Detroit International Chopin Foundation i został jej dyrektorem generalnym. W 1959 zorganizował wydział muzyczny w Assumption University of Windsor (Kanada) i był tamże profesorem do przejścia na emeryturę w 1965. Osiadł wówczas w Welland, gdzie założył orkiestrę kameralną przekształconą następnie w Niagara Symphony Orchestra. W 1961 otrzymał odznaczenie uniwersytetu w Windsorze; w 1976 medal za zasługi został przyznany Glińskiemu pośmiertnie przez Frederic Chopin Society w Toronto.

Działalność Glińskiego była wyjątkowo wszechstronna. Znajomość historii muzyki i wielka erudycja szła u niego w parze z talentem pisarskim i pasją polemisty niewahającego się podejmować tematów trudnych i wrażliwych. Zainteresowania muzykologiczne łączył z praktyką muzyczną, był kompozytorem i dyrygentem, krytykiem i pedagogiem, a także uzdolnionym i ruchliwym organizatorem. W okresie międzywojennym położył wielkie zasługi w organizacji życia muzycznego stolicy. Założony przez niego miesięcznik „Muzyka” był wówczas czołowym polskim czasopismem muzycznym, przedstawiającym wszystkie dziedziny kultury muzycznej w Polsce i za granicą, odznaczającym się przy tym wysokim poziomem edytorskim, walorami upowszechnieniowymi i obiektywnością w prezentacji aktualnych spraw życia muzycznego; Gliński prowadził w „Muzyce” stały dział Impresje muzyczne, był autorem licznych artykułów i recenzji, inicjatorem i redaktorem monografii zbiorowej i numerów specjalnych, organizatorem 4 konkursów kompozytorskich. W latach późniejszych, po wyjeździe za granicę ,swą działalnością naukową, artystyczną i organizacyjną przyczynił się znacznie do popularyzacji polskiej muzyki i polskiej myśli twórczej. We Włoszech zajął się twórczością A. Pacellego oraz G.F. Aneria, którego dialog Il figliuol prodigo (ze zbioru Teatro armonico spirituale), wykonany pod dyrekcją Glińskiego w 1954 w Rzymie, służył jako prezentacja tezy, iż Anerio był twórcą pierwszego oratorium. Wiele prac naukowych i popularyzatorskich poświęcił Gliński życiu i twórczości Chopina. W dociekaniach nad psychiką i życiem wewnętrznym Chopina przeciwstawiał się fałszywemu pietyzmowi, starając się oddać niezakłamany portret psychologiczny kompozytora (Chopin the Unknown), co wszakże budziło liczne kontrowersje. Przez cały okres sporów i polemik wokół listów Chopina do Delfiny Potockiej był Gliński gorącym rzecznikiem ich autentyczności (m.in. wystąpienia na I Międzynarodowym Kongresie Muzykologicznym poświęconym twórczości Chopina w Warszawie w 1960 oraz na VIII Kongresie MTM w Nowym Jorku w 1961). Publikując Listy Chopina do Delfiny [Potockiej], sprawę udowodnienia ich autentyczności uważał za zakończoną. Duże zasługi położył Gliński w popularyzacji dzieła Chopina, wygłaszając wykłady o jego twórczości, organizując koncerty, prowadząc cykle audycji radiowych, publikując liczne artykuły, wreszcie — zakładając międzynarodowe instytuty Chopinowskie w Rzymie i Detroit.

Jako dyrygent występował Gliński w Polsce, Rosji, na Węgrzech, w Austrii (m.in. w 1927 w Wiedniu na festiwalu MTMW), w Niemczech, we Włoszech, Francji, w Irlandii, Kanadzie, USA. Poczesne miejsce w jego repertuarze zajmowała muzyka polska (Chopin, Szymanowski, Szałowski) i rosyjska (Skriabin). Organizował też cykle koncertów historycznych, prowadził wykonania włoskich oratoriów. Kompozycje Glińskiego, wykonywane przed wojną w Polsce, potem we Włoszech i w Kanadzie, są mało znane. Zwraca w nich uwagę podejmowanie tematów dawnych mistrzów (Purcelliana, Couperiniana, Tre cantate wg Rossiego).

Literatura: M. Gliński Pamiętnik (fragment), „Ruch Muzyczny” 1974 nr 23, 25, 1975 nr 1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, 1984 nr 16; „Ruch Muzyczny” 1977 nr 1 (zawiera: H. Szepietowska Mateusz Gliński 1892–1976 oraz artykuły wspomnieniowe J. Curtisa, J. Iwaszkiewicza, Z. Mycielskiego, P. Perkowskiego, W. Sandelewskiego); Z. Glińska Testament Mateusza Glińskiego, Londyn 1982.