Gillespie [g΄ylespy] Dizzy, właśc. John Birks Gillespie, *21 X 1917 Cheraw (Karolina Południowa), †6 I 1993 Englewood (New Jersey), amerykański trębacz, wokalista i kompozytor jazzowy.
Podstawy edukacji muzycznej otrzymał od ojca. Studiował teorię muzyki w Laurinburg Institute (Karolina Północna). Na początku kariery grał w dużych orkiestrach swingowych, m.in. Teddy’ego Hilla, Caba Callowaya, Charliego Barneta, Earla Hinesa, Billy’ego Eckstine’a. W orkiestrze Hinesa (1943) spotkał się z Charliem Parkerem; współpracę z Parkerem i pozostałymi członkami grupy nowatorów z Minton’s Playhouse: Th. Monkiem, Kennym Clarke’em, Charliem Christianem, uwieńczyło stworzenie nowego stylu gry – bopu, który stał się zasadniczym zwrotem w historii muzyki jazzowej. W 1945 Gillespie skompletował własną dużą orkiestrę, wielokrotnie rozwiązywaną i na nowo organizowaną. Od 1958 koncertuje głównie z własnym kwintetem. Występował w wielu krajach świata, także w Polsce (w 1965 oraz w 1971 z zespołem „Giants of Jazz”).
Gillespie należał do największych osobistości jazzu. Światowa krytyka przypisuje mu równorzędną z Parkerem rolę w kształtowaniu języka muzycznego bopu. Jeśli nawet ta opinia budzi pewne zastrzeżenia, zasługi Gillespiego w dziele utrwalania i popularyzowania stylu jazzowego lat 40. są olbrzymie. W odróżnieniu od Parkera przez wiele lat Gillespie preferował jednak duży aparat wykonawczy. Swą orkiestrę utworzył z myślą o odnowieniu stylu orkiestrowego lat 30., ale w oparciu o technikę dźwiękową bopu. Dodatkową innowacją było zaadaptowanie elementów – głównie rytmicznych – muzyki afrokubańskiej. Jednakże sprawą pierwszej wagi wydają się być innowacje Gillespiego w dziedzinie techniki i stylu gry na trąbce. Przełamując powszechną dotąd, niemal obowiązującą tradycję gry trąbkowej, wytyczoną przez L. Armstronga, stał się inicjatorem nowej szkoły, której zasady przejęła większość współczesnych mu trębaczy jazzowych. Występując jako wokalista, wsławił się odnowieniem – w duchu bopu – charakterystycznego sposobu jazzowej improwizacji wokalnej, tzw. scatu.
Literatura: M. James Dizzy Gillespie, Londyn 1959; J. G. Jepsen A Discography of Dizzy Gillespie, Kopenhaga 1961.
